واکاوی بن‌مایه‌های خودستایی امام علی(ع) در نهج‌البلاغه از منظر روان‌شناسی

محمد حسین خوانین زاده؛ خلیل پروینی؛ رضا افهمی؛ مریم اسماعیلی نسب

دوره 15، شماره 29 ، بهمن 1403

https://doi.org/10.30465/alavi.2025.50737.2690

چکیده
  با توجه به مشاهدۀ گفتار خودستایانه در نهج‌البلاغه، بررسی این موضوع با روش‌های تحلیلی نوین روان‌شناسی، ضروری است تا ارتباط این ویژگی با رهبری معنوی-اسلامی مشخص شود. خودستایی دارای بسیاری از مؤلفه‌های خودشیفتگی است و این پژوهش، ابتدا به تحلیل روان‌شناختی، و سپس به بررسی زبانی خودستایی می‌پردازد. یافته‌های پژوهش به شناخت شخصیت ...  بیشتر

مؤلفه‌های اجتماعی- فرهنگی نظام سازی دولت اسلامی در نهج‌البلاغه

سعید قربانی تازه کندی

دوره 15، شماره 29 ، بهمن 1403

https://doi.org/10.30465/alavi.2025.51485.2712

چکیده
  از موضوعات راهبردی برای نظام‌های سیاسی در تمام جوامع، نظام سازی مطلوب اجتماعی و فرهنگی برای تحصیل آرمان‌ها و اهداف متعالی است و به همین دلیل، هر دولتی در جهت پایداری و ثبات سیاسی و توسعه جامعه و تأمین کمال افراد خود می‌بایست نسبت به یک سلسله مؤلفه‌ها و شاخص‌ها در این راستا وفادار بماند(ضرورت). این موضوع موردتوجه مکتب اسلام نیز قرارگرفته ...  بیشتر

آفرینش‌های هنری امام علی(ع) در نهج‌البلاغه از فتنه و فتنه‌گران

عزیز علی زاده سالطه؛ پریوش علی زاده

دوره 15، شماره 29 ، بهمن 1403

https://doi.org/10.30465/alavi.2025.50815.2693

چکیده
  یکی از مهمترین شیوه‌ های تبیین و ترسیم یک مطلب در ذهن مخاطب به نحو ملموس و محسوس، شیوه تصویرسازی است. امام علی(ع) در نهج‌البلاغه، در موارد متعدد، از این روش برای تبیین مسائل استفاده کرده است. یکی از این مسائل که فهم دقیق آن در سرنوشت فرد و جامعه تأثیر بسزایی دارد شناخت فتنه و فتنه‌گری است؛ ایشان با بکارگیری استعاره‌های دقیق، کنایه‌ها، ...  بیشتر

کاربست نیایش در کارگفت‌های امام علی(ع) در میدان‌های جنگ با تأکید بر اسلوب تسبیح بر اساس نظریه کنش‌گفتاری جان سرل

پیام صدریه؛ محمدهادی امین ناجی؛ مژگان حامی

دوره 14، شماره 28 ، مهر 1403

https://doi.org/10.30465/alavi.2024.46031.2573

چکیده
    نهج‌البلاغه شامل قالب‌های متفاوت گفتگو با خداوند است. توجه امام علی(ع) به این مسئله، در بافت‌های گوناگون سخن، سبب شد تا عبارات دعایی امام در میدان‌های نبرد با تأکید بر اسلوب تسبیح، برگزیده شود. عبارات تسبیحی نهج­البلاغه، به‌مثابه کنش‌های­ گفتاری است که با روش تحلیلی­­- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه­ای به بررسی ...  بیشتر

معیارهای تشخیص ناروا بودن فرهنگ عمومی از نگاه نهج‌البلاغه در بعد اجتماعی

حفیظ‌الله فولادی؛ فاطمه سادات موسوی

دوره 14، شماره 28 ، مهر 1403

https://doi.org/10.30465/alavi.2024.47983.2629

چکیده
       یکی از بایسته‌‌های جامعه امروزی توجه به فرهنگ‌عمومی است. وضعیت فرهنگ جامعه حکایت‌گر وضعیت عمومی آن جامعه از میزان پای‌بندی و عدم پای‌بندی افراد آن به هنجارهاست. هنجارهای فرهنگی از منظر جامعه‌شناختی، شامل ارزشها، آداب و رسوم یا عرف و قوانین می‌شود. با توجه به اینکه سخنان امیرالمؤمنین‌علیه‌السلامبه بعدارزشی فرهنگ‌عمومی ...  بیشتر

بررسی شناختی کارکرد تغییرات طرح‌وارۀ حجمی حرف اضافۀ «فی» در هجده خطبه از نهج‌البلاغه

کبری راستگو؛ محمد فاتحی

دوره 14، شماره 27 ، دی 1402، ، صفحه 71-99

https://doi.org/10.30465/alavi.2024.48122.2633

چکیده
  یکی از نکات حائز اهمیت در دانش زبان‌شناسیِ‌شناختی، توجه به طرح‌واره‌های تصویری و استخراج تغییراتِ احتمالیِ طرح‌واره‌ای در آن‌هاست؛ چه نخستین پیامدِ تغییر یک طرح‌واره به دیگری، تولید مضامینِ متمایز خواهد بود. نظر به وجود بدفهمی‌های گاه بسیار ظریف در تعامل انسان‌ با متن گفتاری و نوشتاری و با توجه به برخورداری دانش زبان‌شناسیِ‌شناختی ...  بیشتر

ادراک عدالت در فرادست: سازه‌ای مغفول در عدالت سازمانی (نقدی بر نگرش جاری عدالت در سازمان مبتنی بر دلالت‌های نهج‌البلاغه)

وحیدرضا حلوائیها؛ سعید صحت

دوره 13، شماره 26 ، دی 1401، ، صفحه 65-93

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.8623

چکیده
  امام علی(ع) با تاکید بر دوسویه بودن حق در نهج­البلاغه، امکان تضییع حق فرادست توسط زیردست و به­تبع آن بی­عدالتی نسبت به فرادست را وارد می­دانند. مفهومی که در ادبیات عدالت سازمانی مغفول مانده است. بنابراین، هدف این پژوهش احصاء دلالت­های ادراک ­عدالت فرادستان در سازمان مبتنی بر راهبرد دلالت­پژوهی از نهج­البلاغه است. با ...  بیشتر

مطالعه وتحلیل تاثیرخلقیات اجتماعی برتوسعۀ اجتماعی؛ )از منظر امام علی (ع)(

علی قنبری برزیان؛ داود زهرانی

دوره 13، شماره 26 ، دی 1401، ، صفحه 251-269

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.8630

چکیده
  زمینه و هدف: واکاوی وتحلیل خطبه‌ها وآثار امام علی (ع) نشان می‌دهدکه امام درمقام حکمران جامعه اسلامی درمدیریت رفتارهای اجتماعی و تحولات اجتماعی وسیاسی جامعه، تاکید بی‌نظیری برخلقیات اجتماعی وتغییرات و دگرگونی‌های آن دارد. درمقاله حاضرتلاش براین است که به این پرسش پاسخ داده شود که از نقطه­نظر امام علی (ع)، خلقیات اجتماعی چه تاثیری ...  بیشتر

بررسی کنش‌های تحمیدی امام علی (علیهالسلام)، با مردم و سپاهیان در مواجهه با قاسطین، با تکیه بر نهج‌البلاغه

محمد هادی امین ناجی؛ سید محمدمهدی جعفری؛ مژگان حامی

دوره 13، شماره 25 ، مرداد 1401، ، صفحه 3-27

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7946

چکیده
  نهج‌البلاغه شامل قالب‌های متفاوت گفتگو با خداوند است. توجه امام علی(علیهالسلام) به این مسئله، در بافت‌های گوناگون سخن، سبب شد تا عبارت تحمیدی امام در مواجهه با قاسطین به‌عنوان جامعة آماری برگزیده شود. عبارات تحمیدی نهجالبلاغه کنش‌هایگفتاری است که با روش تحلیلی- توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانهای به بررسی آن پرداخته شد. در ...  بیشتر

آموزه‌های سیاسی نهج‌البلاغه در رسالۀ طب‌الممالک قطب‌الدین نیریزی

سید محمد موسوی بفرویی؛ حسن زارعی؛ علی محمد میرجلیلی؛ مریم عمویی

دوره 12، شماره 24 ، اسفند 1400، ، صفحه 1-26

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7672

چکیده
  یکی از مهم­ترین رسائل سیاسی در اواخر دوره صفویه، رساله "طب الممالک" است­که توسط «سید قطب­الدین محمد نیریزی شیرازی»درباره اصلاح شیوه حکمرانی تألیفیافته است. بخش قابل­ توجهی از این رساله، دربردارنده آموزه­­های سیاسی نهج‌البلاغه است­که نیریزی با استمداد از آن، در پی اصلاح وضعیت نامطلوب اجتماعی و سیاسی عصر خود ...  بیشتر

واکاوی نقش رهبری نرم در جامعه از منظر امام علی (ع)

عباس شفیعی؛ علی آقا پیروز

دوره 12، شماره 24 ، اسفند 1400، ، صفحه 3-24

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7617

چکیده
  این تحقیق به دنبال بررسی نقش رفق و مدارای رهبری  در جامعه‌پذیری و چگونگی کاربست آن توسط امیرالمؤمنین علیه‌السلام بر اساس گزاره‌‌های گردآوری شده از نهج‌البلاغه است که  با بهره گیری از روشی توصیفی – تحلیلی به داوری  گذاشته می شود؛ با این توصیف،  در این پژوهش رابطه رفق و مدارا با جامعه‌پذیری بررسی شده ویافته ها زیر حاصل ...  بیشتر

جادوی مجاورت در گفتارهایی چند از خطبه‌های نهج‌البلاغه

فرحناز شاهوردی؛ محمود شهبازی؛ قاسم مختاری؛ سید ابوالفضل سجادی

دوره 12، شماره 24 ، اسفند 1400، ، صفحه 3-28

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7673

چکیده
  بارزترین ویژگی نهج­البلاغه،عبارت­پردازی زیبا، آرایش لفظی و روح و آهنگ حماسی آن است. کمتر جمله و عبارتی در سخنان امیرالمونین علی­(ع) به چشم می­خورد که مسجع و موزون نباشد. از این رو کلام ایشان عرصه­گاه پیدا و پنهان «جادوی­مجاورت» است. ﺟﺎﺩﻭﻱ­ﻣﺠﺎﻭﺭﺕآن­گونه که شفیعی­کدکنی می­گوید به معنایﺗﮑﺮﺍﺭهاﻱﺁﻭﺍﻳﻲ ...  بیشتر

تأثیرپذیری مضامین اخلاقی اشعار جامی از نهج‌البلاغه براساس بینامتنیّت ژرار ژنت

بتول محبوبی زاده؛ غلامعباس ذاکّری؛ غلامرضا ستوده نیا

دوره 12، شماره 24 ، اسفند 1400، ، صفحه 97-128

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7605

چکیده
  بینامتنیّت از مباحث جدید ادبی است که به بررسی روابط بین دو متن می‌پردازد. بر اساس نظریۀ ژرارژنت، هیچ متنی مستقل از متون دیگر نیست و خودآگاه یا ناخودآگاه برآمده از متن‌های پیشین است. بهره‌مندی از مفاهیم و آموزه‌های اخلاقی منابع اصیل اسلامی از دیرباز در بین شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان برای اعتبار و غنای سخن خویش مرسوم بوده است. ...  بیشتر

خوانش هرمنوتیکی خطبۀ40 امام علی (ع) در اتخاذ استراتژی صلح برمبنای نظریۀ هرمنوتیک مؤلف‌محور شلایر ماخر

مریم هاشمی

دوره 12، شماره 24 ، اسفند 1400، ، صفحه 155-178

https://doi.org/10.30465/alavi.2022.7608

چکیده
  یکی از راهبردیترین تصمیمات امام علی (ع) در عصر خلافت اسلامی (35-40 هـ) قبل از آغاز جنگهای این دوره، استراتژی صلح و آشتی با جناح ها و گروه های مخالف زمان خود بوده است. این جستار بر آن است تا با تکیه و تأکید بر خطبۀ 40 نهج البلاغه، لایه‌های معنایی پنهان متن را بر اساس رویکرد تحلیل هرمنوتیکی موردنظر «شلایر ماخر آلمانی» واکاوی نماید. اساس ...  بیشتر

معناشناسی «هدایت» در نهج‌البلاغه، بر پایۀ هم‌نشینی واژگانی

محمد مهدی حاجیلوئی محب؛ مریم شمخانی

دوره 12، شماره 23 ، شهریور 1400، ، صفحه 55-80

https://doi.org/10.30465/alavi.2021.6850

چکیده
  معناشناسی واژگان، یکی از شاخه های دانش زبان شناسی بوده که به تحلیل معنایی واژه ها و جمله های یک متن پرداخته و ارتباط بین آنان را به وسیله نظام معنایی روشن میسازد. این روش، به خواننده کمک میکند تا با توجه به سیاق و دقت در مجاورت کلمات، از افق نگاه گوینده یا نگارنده، به متن نگریسته و به زنجیرهای از معنا دست یابد. چنین فرآیندی، فهم بهتری ...  بیشتر

نقد و تحلیل دیدگاه شکری آلوسی دربارۀ نامۀ ششم نهج‌البلاغه

اعظم حسین پور اصل؛ صمد بهروز

دوره 12، شماره 23 ، شهریور 1400، ، صفحه 83-106

https://doi.org/10.30465/alavi.2021.6851

چکیده
  نامه شش نهج‌البلاغه خطاب به معاویه، نوشتهای است که امام(ع) در آن بر لزوم بیعت معاویه با ایشان و به شیوه احتجاج مورد قبول وی، با او سخن گفتهاند و به شبهاتی که مطرح کرده است، پاسخ استدلالی دادهاند. برخی از نویسندگان اهل‌سنت با استناد به این نامه، بیعت با خلفا را مطابق دیدگاه حضرت دانسته و در صدد انکار نصالهی امامت برآمدند. محمود شکری ...  بیشتر

تحلیل عناصر ربط زمانی در متن ترجمه‌های نهج‌البلاغه (نمونۀ موردی: ترجمۀ دشتی، فاضل لنکرانی، فقیهی و فیض‌الإسلام)

علی اکبر نورسیده؛ مسعود سلمانی حقیقی

دوره 12، شماره 23 ، شهریور 1400، ، صفحه 145-170

https://doi.org/10.30465/alavi.2021.6853

چکیده
  عوامل ربطی یا پیوندی به مجموعه عناصر زبانی اطلاق می‌شود که باعث پیوستگی و اتصال واژگان به خصوص جملات می‌گردد، این عوامل بین دو جمله یا اول آن‌ها قرار می‌گیرند و آنان را به یکدیگر پیوند می‌دهند. مهم ترین طبقه‌بندی عناصر ربط ازدیدگاه هلیدی و رقیه حسن در چهار نوع زمانی، افزایشی، سببی و نقیضی نمود می‌یابد. عنصهر ربط زمانی انواع مختلفی ...  بیشتر

واکاوی استراتژی سکوت براساس آموزه های نهج البلاغه

محمد حکاک؛ میثم جعفری؛ مهدیه ویشلقی

دوره 11، شماره 22 ، بهمن 1399، ، صفحه 3-24

https://doi.org/10.30465/alavi.2021.6035

چکیده
  هدف: امروزه سکوت تنها در سطح سازمان مطرح نبوده، بلکه می‌توان در سطح گسترده‌ای همچون جامعه مورد بررسی قرار داد. هدف از نگارش پژوهش حاضر، استخراج الگوی استراتژی سکوت براساس آموزه‌های نهج‌البلاغه است.روش: این پژوهش از حیث هدف، جزء تحقیقات توسعه‌ای طبقه‌بندی شده و از حیث جمع‌آوری داده‌ها، کیفی است و با روش تحلیل مضمون و از طریق واکاوی ...  بیشتر

بررسی تطبیقی گسترۀ علم الهی در نهج‌البلاغه و گلشن راز

محمدجواد یدالهی فر

دوره 11، شماره 22 ، بهمن 1399، ، صفحه 285-305

https://doi.org/10.30465/alavi.2021.6058

چکیده
  با توجه به اهمیت مسئله علم الهی در عرفان نظری و در متون دینی، مقایسه تطبیقی این نوع متون با یکدیگر به درک هرچه بهتر متون عرفانی کمک میکند. در میانه متون دینی، کتاب نهج‌البلاغه به لحاظ مباحث توحیدی از اوج و تعالی خاصی برخوردار است و از اینسوی در میان ادب صوفیه؛ گلشن راز یک دوره فشرده عرفان نظری بر اساس مبانی فکری ابن عربی است. اشتراکات ...  بیشتر

تأثیر جغرافیای محیطی بر اخلاق و رفتار مردم بصره در عصر امام علی(ع)

اکرم السادات حسینی هنومرور؛ کمال صحرایی؛ علی محمد میرجلیلی

دوره 11، شماره 21 ، شهریور 1399، ، صفحه 1-26

https://doi.org/10.30465/alavi.2020.5544

چکیده
  شناخت محیط و عوامل جغرافیایی شهر بصره و تأثیر آن ها در اخلاق و رفتار  مردم، در کنار آگاهی از سایر عوامل فردی و اجتماعی مردمان این شهر در عصر امام علی(ع) می تواند اسباب انحراف بصریان در بیعت شکنی با امام علی(ع) و برپایی جمگ جمل را روشن تر نماید. امام علی(ع) بعد از پیروزی در جنگ جمل، بصریان را نکوهش کرده و افکار سفیهانه مردم این شهر را متأثر ...  بیشتر

نقش انگاره سفر در معناداری زندگی از منظر نهج‌البلاغه و مؤلفه‌های آن در ساحات درونی انسان

مهدی زمانی؛ مصطفی دلشاد تهرانی؛ جمیله امینی سولاری

دوره 11، شماره 21 ، شهریور 1399، ، صفحه 1-22

https://doi.org/10.30465/alavi.2020.5551

چکیده
  استفاده از انگاره‌ها برای تمثل بخشیدن به امور ذهنی و درونی در بسیاری از عرصه‌ها و ازجمله متون دینی پیشینه‌ای کهن دارد. در نهج‌البلاغه برای تبیین مسئله معناداری زندگی از انگاره‌های گوناگونی استفادهشده است که یکی از آن‌ها «زندگی به‌منزله سفر» است. در این مقاله پس از استقصای کامل موارد کاربرد واژه سفر و زندگی و نیز دیگر واژگان ...  بیشتر

شیوه‌ها‌ی توصیف غیبیّات در نهج البلاغه

سید مهدی ظفر حسینی؛ علی اسدی اصل؛ حسن نقی زاده

دوره 10، شماره 20 ، مهر 1398، ، صفحه 1-23

https://doi.org/10.30465/alavi.2020.5165

چکیده
  تا کنون موضوع غیبیّات در نهج البلاغه از جهات گوناگونی همچون امکان علم به آن و اهداف ذکر آن بررّسی شده است، امّا شیوه‌های توصیف آن مورد برّرسی قرار نگرفته است. این مقاله ضمن بیان معنای مشخّصی از غیب،غیب را در برابر عالم شهادت می‌داند نه صرف اخبار و ملاحم غیبی؛ و برّرسی الفاظ را به عنوان راهی در یافتن شیوه توصیف غیبیّات معرّفی می‌کند ...  بیشتر

بررسی شناختی ساخت‌های استعاری مفهوم فتنه در نهج البلاغه برمبنای نظریه لیکاف و جانسون

کبری راستگو

دوره 10، شماره 20 ، مهر 1398، ، صفحه 1-24

https://doi.org/10.30465/alavi.2020.5166

چکیده
  براساس زبان‌شناسی‌شناختی، استعاره، صورت ثانوی وشکل تحریف‌شدۀ زبان نیست، بلکه صورت بنیادین زبان ونوعی فعالیت تعبیری است که به نحوۀ مفهوم‌سازی مربوط می‌شود. در گفتمان علوی برای تبیین مهم‌ترین مفاهیم انتزاعی از جمله مفهوم "فتنه" از استعاره‌های بسیاری استفاده شده است که بنیان هریک از آن‌ها بر پایۀ مفهوم‌سازی‌های خاصی استوار می‌باشد. ...  بیشتر

رفتارشناسی رهبری اخلاق‌مدارانه امام علی(ع) در جنگ در پرتو آموزه های نهج البلاغة (مطالعه موردی: جنگ صفین)

محسن رفعت؛ مصطفی مسعودیان

دوره 10، شماره 19 ، فروردین 1398، ، صفحه 158-180

https://doi.org/10.30465/alavi.2019.4847

چکیده
  شناخت رفتار اخلاق مدارانه زمامدار پیش و پس از به‌دست گرفتن حکومت می تواند سیاست های اخلاقی و میزان صداقت وی در عملکردهای بعدی وی را تبیین و برجسته تر بنمایاند. امام علی(ع)به عنوان یک زمامدار می کوشد با تأکید بر تقدّم اخلاق بر هر مقوله ای نشان دهد آموزه های اسلامی مورد تأکید در خلافتش، همانی است که در دوره پیش از حکومتش وجود داشته است. ...  بیشتر

اندیشه ورزی در آیینه قرآن و نهج‌البلاغه

میترا فرازمندی؛ علیرضا فقیهی؛ فائزه ناطقی

دوره 10، شماره 19 ، فروردین 1398، ، صفحه 180-195

https://doi.org/10.30465/alavi.2019.4949

چکیده
  این پژوهش باهدف بررسی جایگاه اندیشه ورزی در قرآن و نهج‌البلاغه انجام‌شده است. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بود که از روش تحلیل  و استنتاج استقرائی استفاده‌شد. جامعه اصلی پژوهش نهج‌البلاغه (خطبه‌ها، نامه‌ها و حکمت‌ها) و قرآن بود و نمونه پژوهش نیز برابر جامعه یعنی کل قرآن و نهج‌البلاغه بود. ابزار گرداوری داده نیز فیش‌برداری بود. یافته‌ها ...  بیشتر