نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد نهج‌البلاغه، دانشگاه کاشان

2 استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان

چکیده

امیرالمؤمنین (ع) در سال 35 هجری کوفه را مرکز خلافت خود قرار دادند. از آنجا که این شهر نوپا و مهاجرنشین مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم سایر بلاد را نمایندگی می‌کرد، تحولات این شهر، هم نمایه‌ای از موقعیت امیرالمؤمنین (ع) در آن دوره است و هم در فهم کلام ایشان نقش کلیدی دارد. بنابراین، مطالعۀ اوضاع این شهر در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان بستر اجتماعی و فرهنگی کلام امام (ع)، ما را به اسباب صدور سخنان متفاوت ایشان دربارۀ مردم کوفه رهنمون می‌کند و زمینۀ فهم بهتر کلام ایشان را فراهم می‌سازد.
محور این نوشتار، جستاری در ویژگی‌های مردم این شهر از زبان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه است. حضرت در مواردی مردم کوفه را مدح و در پاره‌ای از موارد، آنان را نکوهش کرده است. تعارض ظاهری این دو گونه بیان، به موضع‌گیری متفاوت مردم در قبال تحولات دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بازمی‌گردد. در مقالۀ حاضر تلاش شده است با تکیه بر بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم کوفه، علل تفاوت کلام حضرت روشن شود.
کلیدواژه‌ها: امیرالمؤمنین (ع)، مردم کوفه، نهج‌البلاغه، جمل، صفین، نهروان.
امیرالمؤمنین (ع) در سال 35 هجری کوفه را مرکز خلافت خود قرار دادند. از آنجا که این شهر نوپا و مهاجرنشین مواضع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مردم سایر بلاد را نمایندگی می‌کرد، تحولات این شهر، هم نمایه‌ای از موقعیت امیرالمؤمنین (ع) در آن دوره است و هم در فهم کلام ایشان نقش کلیدی دارد. بنابراین، مطالعۀ اوضاع این شهر در زمان حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان بستر اجتماعی و فرهنگی کلام امام (ع)، ما را به اسباب صدور سخنان متفاوت ایشان دربارۀ مردم کوفه رهنمون می‌کند و زمینۀ فهم بهتر کلام ایشان را فراهم می‌سازد.
محور این نوشتار، جستاری در ویژگی‌های مردم این شهر از زبان امام علی (ع) در نهج‌البلاغه است. حضرت در مواردی مردم کوفه را مدح و در پاره‌ای از موارد، آنان را نکوهش کرده است. تعارض ظاهری این دو گونه بیان، به موضع‌گیری متفاوت مردم در قبال تحولات دوران حاکمیت امیرالمؤمنین (ع) بازمی‌گردد. در مقالۀ حاضر تلاش شده است با تکیه بر بررسی اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی مردم کوفه، علل تفاوت کلام حضرت روشن شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Exploring Reasons of Diversity in Imam Ali’s Words about People of Kufa

نویسندگان [English]

  • Fatemeh Hashemizadeh 1
  • Hamidreza Fahimtabar 2

1 M.A in Nahj al-Balaghah Studies (Corresponding Author),

2 Assistant Professor, University of Kashan,

چکیده [English]

Imam Ali chose Kufa as the base of Caliphate in 35 AH/655 AD. Since the newly established city with a totally emigrated population reflected a variety of political, social and cultural viewpoints, events of Kufa both shows the situation facing Imam Ali in that period and helps understanding his words and sayings. Studying circumstances of Kufa during reign of Imam Ali as the social and cultural context of his words will therefore guide us to discovering the reasons of the diversity in his words about people of Kufa and help us better understand what he said.
This paper aims to explore characteristics and traits of people of Kufa as described by Imam Ali in Nahj al-Balaghah. Imam Ali has praised them in some occasions and blamed them in some other. This paradox in Imam’s words in fact reflects the mixed stances taken by the people toward events of the time. The present paper intends to explore the reasons of this diversity in Imams words by considering the social, political and cultural circumstances of the time.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Ali
  • people of Kufa
  • Nahj al-Balaghah
  • Battle of Jamal
  • Battle of Siffin
  • Battle of Nahrawan
قرآن، ترجمۀ محمّدمهدی فولادوند (1377ش). چ 2، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
نهج‌البلاغه، علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) (1387ش). ترجمۀ محمّدجعفر امامی و محمّدرضا آشتیانی، زیر نظر ناصر مکارم شیرازی، چ 5، قم: علی‌بن‌ابیطالب (ع).
ابن‌اثیر، عزالدین علی (1371ش). الکامل فی‌التاریخ، ترجمۀ ابوالقاسم حالت و عباس خلیلی، تهران: مؤسسۀ مطبوعات علمی.
ابن‌بابویه قمی، ابوجعفر محمّدبن‌علی‌بن‌حسین (شیخ صدوق) (1407ق). الامالی، طبعةالاولی، قم: مؤسسةالبعثة.
ابن‌طاووس، سیدعبدالکریم (بی‌تا). فرحةالغری، قم: رضی.
ابن‌نعمان، ابوعبدالله محمّدبن‌محمّد (شیخ مفید) (1367ش). نبرد جمل، ترجمه و حاشیۀ دکتر محمود مهدوی دامغانی، چ 1، تهران: نی.
باقی، عمادالدین (1379ش). جامعه‌شناسی قیام امام حسین (ع) و مردم کوفه، چ 1، تهران: نی.
بحرانی، میثم‌بن‌علی‌بن‌میثم (1375ش). شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ قربانعلی محمّدی مقدم و علی‌اصغر نوایی یحیی‌زاده، چ 1، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
براقی نجفی، سیدحسین (1381ش). تاریخ کوفه، ترجمۀ سعید راد رحیمی، مشهد: آستان قدس رضوی.
بلاذری، احمدبن‌یحیی (1417ق). انساب‌الاشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، چ 2، بیروت: دارالفکر.
بلاذری، احمدبن‌یحیی (1364ش)، فتوح‌البلدان، ترجمۀ آذرتاش آذرنوش، چ 2، تهران: سروش.
پاکتچی، احمد (1388ش). تاریخ حدیث، چ 2، تهران: انجمن علمی دانشجویی الهیات دانشگاه امام صادق (ع).
ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم‌بن‌محمّد (1373ش). الغارات، ترجمۀ عزیزالله عطاردی، بی‌جا: عطارد.
جعفری، سیدمحمّدمهدی (1380ش). آموزش نهج‌البلاغه، چ 1، تهران: سازمان چاپ و نشر، وزارت ارشاد اسلامی.
جعفری، یعقوب (1382ش). «قاسطین»، دانشنامۀ امام علی (ع)، زیر نظر علی‌اکبر رشاد، ج 9، تهران: فرهنگ و اندیشة اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1384ش). تفسیر تسنیم، چ 5، قم: اسراء.
چمن‌خواه، عبدالرسول (1384ش). صور خیال در نهج‌البلاغه و تجلی آن در ادب فارسی، شیراز: نوید شیراز، چاول.
حموی، شهاب‌الدین ابوعبدالله یاقوت‌بن‌عبدالله (1995م). معجم‌البلدان، چ 2، بیروت: دارالصادر.
خاکرند شکرالله (پاییز و زمستان 1379ش)، «موقعیت‌یابی اشراف قبیله‌ای (رهبران رده) در دورۀ خلفای راشدین با تکیه بر نقش اشعث‌بن‌قیس کندی در حکومت علی (ع)»، فصلنامۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ش 22 و 23.
خوافی، شهاب‌الدین (حافظ ابرو) (1378ش). جغرافیای حافظ ابرو، چ 1، تهران: آینۀ میراث.
دلبری حسینی، سیدعلی (بهار 1383ش)، «آسیب‌شناسی فهم روایات»، فصلنامۀ آموزه‌های فقهی الهیات و حقوق، ش11.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن‌داوود (1371ش). اخبارالطوال، ترجمۀ محمود مهدوی دامغانی، چ 4، تهران: نی.
ذبیحی‌فر، حجت و مهریزی، مهدی (تابستان 1389ش). «پژوهشی دربارۀ خطبه‌های جمعه و عیدین امام علی (ع)»، مجلۀ علوم حدیث، سال 15، ش 56.
رجبی دوانی، محمّدحسین (1378ش). کوفه و نقش آن در قرون نخستین اسلامی، چ 1، تهران: مؤسسۀ چاپ و انتشارات.
شهیدی، سیدجعفر (دی1387ش). «مردم کوفه از زبان امیرالمؤمنین (ع)»، فصلنامۀ نهج‌البلاغه، ش 23 و 24.
صدر، محمّدباقر (بی‌تا). دروس فی علم‌الاصول، چ 2، بیروت: دارالکتب‌اللبنانی.
طبری، محمّدبن‌جریر (1362ش). تاریخ طبری، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چ 2، بی‌جا: اساطیر.
طوسی، محمّدبن‌الحسن (1390ش). الاستبصار، تحقیق حسن‌الموسوی خرسان، چ 1، تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
طوسی، محمّدبن‌الحسن (1407ق). التهذیب‌الاحکام، تحقیق حسن‌الموسوی خرسان، چ 4، تهران: دارالکتب‌الاسلامیة.
قمی، ابن‌قولویه (1356ق). کامل‌الزیارات، نجف: مرتضویه.
محمّدجعفری، سیدحسین (1364ش). تشیع در مسیر تاریخ، ترجمۀ سیدمحمّدتقی آیت‌اللهی، چ 3، بی‌جا: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌الحسین (1381ش). التنبیه والاشراف، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چ 3، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مسعودی، ابوالحسن علی‌بن‌الحسین (1374ش). مروج‌الذهب و معادن‌الجوهر، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، چ 5، تهران: انتشارات علمی فرهنگی.
مسعودی، عبدالهادی (1387ش). روش فهم حدیث، چ 4، تهران: سمت.
مظفر، محمّدرضا (1405ق). اصول فقه، بی‌جا: دانش اسلامی.
معادیخواه، عبدالمجید (1380ش). نخستین نیم قرن از تاریخ اسلام، در آینۀ نهج‌البلاغه، چ 1، قم: نشر معارف.
معارف، مجید (1385ش). تاریخ عمومی حدیث، چ 6، تهران: کویر.
مقدسی، ابوعبدالله محمّدبن‌احمد (1361ش). احسن‌التقاسیم فی معرفة‌الاقالیم، ترجمۀ علی‌نقی منزوی، چ 1، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
مقدسی، مطهربن‌طاهر (1374ش). البدء والتاریخ، ترجمۀ محمّدرضا شفیعی کدکنی، چ 1، تهران: آگه.
مکارم شیرازی، ناصر (1375ش). پیام امام، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، ج 2، چ اول، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
مکارم شیرازی، ناصر (1381ش). پیام امام، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، ج 4، چ اول، تهران: دارالکتب‌الاسلامیه.
منقری، نصربن‌مزاحم (1370ش). وقعه صفین، ترجمۀ پرویز اتابکی، چ دوم، تهران: انتشارات آموزش انقلاب اسلامی.
مهدوی دامغانی، محمود (1375ش). جلوه‌های تاریخ در شرح نهج‌البلاغه ابن‌ابی‌الحدید، چ دوم، تهران: نی.
یعقوبی، احمدبن ابی‌یعقوب ابن‌واضح (1356ش). البلدان، ترجمۀ محمّدابراهیم آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
یعقوبی، احمدبن‌ابی‌یعقوب ابن‌واضح (1371ش). تاریخ یعقوبی، ترجمۀ محمّدابراهیم آیتی، چ ششم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی