نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات عربی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکدۀ علوم قرآنی، مشهد

چکیده

براساس زبان‌شناسی‌شناختی، استعاره، صورت ثانوی وشکل تحریف‌شدۀ زبان نیست، بلکه صورت بنیادین زبان ونوعی فعالیت تعبیری است که به نحوۀ مفهوم‌سازی مربوط می‌شود. در گفتمان علوی برای تبیین مهم‌ترین مفاهیم انتزاعی از جمله مفهوم "فتنه" از استعاره‌های بسیاری استفاده شده است که بنیان هریک از آن‌ها بر پایۀ مفهوم‌سازی‌های خاصی استوار می‌باشد. براین اساس نوشتار حاضر برآنست تا با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی وبا هدف تاکید بر ساختار طبقه‌بندی‌شدۀ ذهن و تثبیت ارجاع‌مندی استعارات، به این پرسش اصلی پاسخ گوید که مفهوم انتزاعی "فتنه" در نهج‌البلاغه برپایۀ نظریۀ استعارۀ شناختی، چگونه ارزیابی می‌شود؟ بررسی استعارات شناختی مفهوم "فتنه" نشان‌دهندۀ آن است که مفهوم فتنه در نهج‌البلاغه، برمبنای استعاره‌های شناختی حس‌بنیاد «فتنه ظلمت است»، و ابراستعارۀ جانداربنیاد «فتنه حیوان وحشی است» واستعارۀ فراگیر ساخت‌بنیاد «فتنه نیروهای طبیعی است»، مفهوم‌سازی شده است. وجه معنی‌شناختی در ورای کاربست چنین استعاراتی را می‌توان تبیین ناامنی، اضطراب، تنش‌ها، کشمکش‌ها وفضای شبهه‌ناک ناشی از فتنه‌ها دانست.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • Kobra Rastgoo

چکیده [English]

.

 
- قرآن کریم
- نهج‌البلاغه، ترجمۀ حسین انصاریان                                                                                                
- ادیبی‌مهر، محمد، (1386ش)، تحلیل ارکان استعاره‌های پیچیدۀ نهج‌البلاغه (با درآمدی بر آراء ادبای شرق و غرب پیرامون استعاره)،تهران: موسسۀ انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- ایمانیان، حسین، نادری، زهره، (1392ش)، «استعاره‌های جهتی نهج‌البلاغه از بُعد شناختی»، مجلۀ پژوهشنامۀ نهج‌البلاغه، سال اول، ش4، صص73-92.
- بارسلونا، آنتونیو، (1390ش)، استعاره و مجاز با رویکردی شناختی، مترجم فرزان سجودی، لیلا صادقی، تینا امراللهی تهران: نقش جهان.
- بحرانی، میثم بن علی، (1375ش)، شرح نهج‌البلاغة (ابن‌میثم)، ترجمۀ قربان‌علی محمدی‌مقدم و علی‌اصغر نوایی‌یحیی‌زاده، چاپ اول، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی.
- برتنس، هانس، (1383ش)، مبانی نظریۀ ادبی، مترجم محمدرضا ابوالقاسمی، تهران: نشر ماهی.
- حسن­دخت فیروز، سیما، (1388ش)، بررسی استعاره از دیدگاه شناختی در اشعار فروغ فرخزاد، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ زبان­شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.
- راسخ‌مهند، محمد، (1389ش)، «بررسی معانی حروف اضافۀ مکانی فرهنگ سخن بر اساس معناشناسی‌شناختی»، مجلۀ ادب‌پژوهی، ش14، صص49-66.
- صالحی، ملیحه، راستگو، کبری، (1397ش)، زیبایی‌شناسی طرح‌واره‌های تصویری در قرآن کریم؛ با رویکرد زبان‌شناسی‌شناختی، قم: انتشارات دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
- صفوی، کورش، (1387ش)، درآمدی بر معنی‌شناسی، چاپ سوم، تهران: انتشارات سورۀ مهر.
- فاضلی کاشانی، حسن، (1392ش)، «تأملی بر نظریه­های صورت‌های معناشناسی: انگیزه/نما/موضوع»، مجلۀ انسان و فرهنگ، ویژه‌نامۀ زبان و متن، سال دوم، ش3، صص17-29.
- قائمی‌نیا، علی‌رضا، (1390ش)، معنی‌شناسی شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی.
- گیررتس، دیرک، (1393ش)، نظریه‌های معنی‌شناسی واژگانی، ترجمۀ کورش صفوی، تهران: نشر علمی.
- مصباح‌یزدی، محمدتقی، (1387ش)، «اخلاق و عرفان اسلامی»، نشریۀ معرفت، سال هفدهم، ش132.
- مکارم‌شیرازی، ناصر، (1375ش)، پیام امام؛ شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، چاپ اول، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
- نورمحمدی، مهتاب وفردوس آقاگل‌زاده و ارسلان گلفام، (1391ش)، «تحلیل مفهومی استعاره‌های نهج‌البلاغه (رویکرد زبان‌شناسی شناختی)» مجلۀ انجمن ایرانی زبان و ادبیات عربی، سال هشتم، ش22، صص155-188.
- هاشمی، زهره، (1389ش)، «نظریۀ استعارۀ مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، مجلۀ ادب‌پژوهی، ش12، صص119-140.
- هوشنگی، حسین و محمود سیفی پرگو، (1388ش)، «استعاره‌های مفهومی در قرآن از منظر زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامۀ علوم و معارف قرآن کریم، سال اول، ش3، صص9-34.
- یساقی، علی‌اصغر، (1380ش)، فتنه از دیدگاه قرآن و حدیث، چاپ اول، تهران: نشر تاریخ و فرهنگ.
منابع عربی
- ابن‌فارس، أبوالحسین أحمد، (1404ق)، معجم مقاییس‌اللغة، تصحیح هارون عبدالسلام محمد، بیروت: مکتب الإعلام الإسلامی.
- راغب‌اصفهانی، ابوالقاسم، (1428ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت: دارالقلم.
- فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409ق)، العین، چاپ دوم، قم: نشر هجرت.
- مصطفوی، حسن، (1430ق)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، طهران: مرکز نشر آثار العلامة المصطفوی.