پژوهش‌نامه علوی

چکیده نظارت از موضوعات بسیار مهم در کلیۀ نظام‌های سیاسی و مدیریتی است و با توجه به این اهمیت، در این نوشتار تلاش شده است با تأمل در آیات قرآنی و سیرۀ نبوی دراین‌باره، جایگاه و مبانی نظارت و ویژگی‌های آن در نظام سیاسی و اندیشۀ علوی پژوهش ‌شود و این مدعا اثبات شود که در اندیشه و نظام علوی به مفهوم بااهمیت نظارت در ذیل موضوع امر‌‌به‌معروف و نهی‌از‌منکر توجه بسیار شده است و برای انجام کنترل‌ها و بازرسی‌های سیاسی و اجتماعی از دو سازوکار لازم و ملزوم نظارت درونی و بیرونی در تحدید و کنترل قدرت بهره‌گیری می‌شده است.

چکیده آگاهی از روش معصومین، به‌خصوص امام علی ‌(ع) به‌عنوان وارث علم پیامبر، ما را در استفادة صحیح و روشمند از قرآن رهنمون می‌سازد. ضرورت پرداختن به این موضوع وقتی دوچندان می‌نماید که بدانیم شمار شایان توجهی از روایات این امام همام در تفاسیر اهل سنت ذکر و به آن‌ها استناد شده است.
مقالۀ حاضر به روش توصیفی ـ کتابخانه‌ای ابتدا روایات تفسیری امام علی ‌(ع) را از این مصادر استخراج و سپس گونه‌ها و روش‌های آن را بررسی کرده است و نتیجه می‌گیرد که امام در سخنان خود، بسته به ظرفیت و فضای حاکم، به روش‌های گوناگون روایی، لغوی، بیان مصداقی، تمثیلی و غیره قرآن را تبیین کرده است.

چکیده جنگ صفین، که در 36 ق میان امام علی ‌(ع) و معاویه درگرفت، نقطۀ عطف و واقعه‌ای بسیار مهم در تاریخ اسلام به‌شمار می‌آید. در منابع گوناگون تاریخی، از قبیل وقعة صفین نصر ‌بن مزاحم، گزارش‌های مفصلی دربارۀ این جنگ و سیر حوادث آن و اسامی کشته‌های طرفین ثبت شده است، اما دربارة برخی مباحث مربوط به آن، ازجمله مسیر امام علی‌ (ع) به صفین، اطلاعات چندانی در دست نیست. این نوشتار بر آن است تا با استناد به گزارش‌های پراکندة موجود در منابع تاریخی و با بهره‌جویی از منابع جغرافیایی، مسیر تقریبی امام علی ‌(ع) به صفین و مسیر بازگشت آن حضرت به کوفه و نیز موقعیت جغرافیایی محل وقوع این جنگ را شناسایی کند. همچنین تلاش شده تا نقاط و زیارتگاه‌های منتسب به امام علی ‌(ع)، که در طول این مسیر قرار داشته است، معرفی شود

چکیده امام علی ‌بن ابی‌طالب ‌(ع) شخصیتی است بی‌نظیر که شاعران بسیاری از مذاهب گوناگون، اعم از شیعه و سنی، زبان به مدح ایشان گشوده‌اند. اما پس از کاوش در میان مدایح امیرمؤمنان، به قصیده‌ای از شاعری گمنام برخوردیم که با وجود برخورداری از قریحۀ شگفت‌انگیز شاعری و توانمندی و تسلط در شعرسرایی، به‌ویژه مدیحه‌سرایی، از نظرها دور مانده و تاکنون بررسی نشده است. از آن‌جا که این شاعر عراقی در عصر عثمانی و دورۀ رکود ادبی زندگی می‌کرده و دیوان شعر خود را به اظهار ارادتش به اهل بیت پیامبر رحمت، به‌خصوص امام علی (ع) اختصاص داده، از انصاف دور است که فقط قصیدۀ بردۀ بوصیری را قصیدة برجستۀ این دوره بدانیم. برای همین، در این مقاله سعی کرده‌ایم تا با معرفی عبدالباقی‌ العمری به اهل علم و ادب، به بررسی درون‌مایه‌ها و شیوۀ شاعری وی در قصیدۀ عینیه‌اش و بررسی سیمای امام علی (ع) در آن بپردازیم

چکیده در قرآن و سنت جایگاه ویژه و منحصربه‌فردی به اهل‌بیت ‌(ع) داده شده است. توجه به این جایگاه اقتضا می‌کرد که این خاندان پس از رحلت پیامبر اکرم‌ (ص) سکاندار دستگاه حکومتی مسلمانان شوند و در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، و فرهنگی جامعة اسلامی رهبری بلا‌منازع را برعهده گیرند. پس از گذشت نیم قرن از واقعة سقیفة بنی‌ساعده، ماجرای خونین کربلا به وقوع پیوست و بر عترت پیامبر آن رفت که رفت و حتی طرح فضائل آنان ممنوع و خطرآفرین شد.
امیر‌المؤمنین علی ‌(ع) با شناخت عمیق از مقولة چگونگی گفتمان با اهل‌بیت ‌(ع) در عصر خود و آینده به طرح مبانی نظری مربوط به عترت پیامبر ‌(ص) و آثار گستردة آنان در حیات بشری و به‌خصوص جامعة اسلامی پرداخت. در این مقاله با رویکردی تاریخی ـ تحلیلی شیوة پرداختن امام به این مسئله مورد بررسی قرار می‌گیرد و تلاش آن حضرت برای بیدار‌کردن وجدان‌های خفته در قبال وظیفه‌ای که در برابر این هدایتگران الهی داشت، بررسی می‌شود و سرانجام، اثر‌گذاری ارشادات امام در بخشی از جامعه با وجود موانع بسیار، و صفات محبان اهل‌بیت ‌(ع) در کنار صفات مخالفان آنان طرح می‌گردد.

چکیده در این مقاله سعی بر آن است که نشان داده شود در ولایت و حکومت علی ‌(ع) به پنج وظیفه یا کارکرد مدیریت (برنامه ریزی، سازمان‌دهی، رهبری یا فرماندهی، هماهنگی و هدایت، کنترل و نظارت) توجه می‌شده است. لذا، ضمن طرح مواردی که در این وظایف یا کارکرد‌ها آمده، نمونه‌هایی از خطبه‌ها، نامه‌ها، و حکمت‌های امام علی ‌(ع) و دیگر منابع مربوط انتخاب و مطرح شده است.
در برنامه‌ریزی، به مواردی چون هدف، آینده‌نگری، مدیریت زمان، تداوم، استمرار برنامه‌ها، و انعطاف‌پذیری پرداخته شده است. سازمان‌دهی با تقسیم کار شروع شده و موضوع‌هایی همانند اطاعت و فرمان‌برداری، تفویض اختیار، تخصص و حیطۀ نظارت را دربر می‌گیرد.
در رهبری، به ویژگی‌هایی از قبیل تقوا، علم و آگاهی، بردباری، انتقاد‌پذیری، عفو و بخشش، خود‌سازی، تواضع و فروتنی اشاره می‌شود.
هماهنگی و هدایت، که چهارمین وظیفه است، به منافع وحدت و مضار تفرقه مربوط می‌شود و در آن مواردی مثل هدایت، انگیزش، تشویق، تنبیه، و روحیه مطرح می‌شود.
پنجمین وظیفه یا کارکرد به کنترل و نظارت اختصاص دارد که پس از توضیحاتی درمورد ضرورت کنترل و نظارت دقیق و مؤثر و انجام اقدامات لازم، انواع تقسیم‌بندی‌هایی که در مدیریت (به‌ویژه مدیریت اسلامی) از آن به‌عمل آمده، بررسی می‌شود.
ضمناً نتایج تحلیل محتوایی یافته‌ها در پایان هر بخش به‌صورت جدول و نمودار نشان داده شده است.

چکیده هرچند در بینش سیاسی اسلام حاکمیت اصلی از آن خداست، اما اعتقاد به برتری حاکمیت الهی و احکام شرعی به هیچ روی به معنای تحدید و یا نقصان نقش و تأثیر مردم در ارتقای کارکرد دولت اسلامی، در مقام مدیریت کلان اجتماعی سیاسی نیست، زیرا برخلاف باور برخی نحله‌های فکری در حوزة سیاست اسلامی، که با طرح وامداری مستقیم قدرت خلیفه و دولت اسلامی از ذات خداوندی، در عمل نقشی برای مردم در همراهی و کارآمدسازی نهاد قدرت در انجام وظایف و انتظارات ناشی از آن در عرصة عمومی قائل نیستند، سیرة پیامبر گرامی اسلام در بنای حکومت، به منزلة اهرم اجرایی قدرت، خلاف این باور را ثابت می‌کند.
در پی مخالفت اهل مکه با رسالت نبوی و هجرت اجباری به مدینه، حضرت با یاری و همراهی اهالی آن شهر بود که توانست شالودة حکومتی بر پایة عدالت اجتماعی را بیفکند. بی‌شک، متناسب با چنین شیوه‌ای است که پیامبر بزرگوار اسلام تداوم رسالت و تکمیل دیانت خود را در فرایند تعیین جانشین خویش در غدیر خم دنبال می‌کند و به‌رغم برخورداری از حق و قابلیت والای انتصاب مستقیم علی بن ابی‌طالب، با تبیین محورهای شایستگی چنین عنصری در مقام هدایت امور مسلمین، بر آن است تا با درونی‌سازی پذیرش وی از سوی مخاطبین، بر ضرورت احراز ویژگی کارآمدی دولت اسلامی از رهگذر همکاری و مساعدت همگانی آحاد جامعه تأکید کند.