پژوهش‌نامه علوی

چکیده چکیده
دنیا ازجمله مقولاتی است که تفسیر و برداشت‌های مختلفی از آن شده است و دربارۀ بهره‌مندی از آن، دیدگاه‌های افراطی و تفریطی وجود دارد. در مقالۀ حاضر، تحلیلی رابطۀ میان تدین و بهره‌مندی از دنیا با توجه به کلام امیرمؤمنان علی (ع) در نهج‌البلاغه مطالعه و بررسی شده است. آن حضرت (ع) از سویی با بیان ویژگی‌های مذموم دنیا و عواقب دنیاطلبی و از سوی دیگر با تأکید بر استفادۀ صحیح از دنیا، زندگی دنیوی انسان دین‌مدار را در مسیر حیات اخروی او می‌دانند که این همان دنیاداری دین‌مدارانه است. راهکار دستیابی به این زندگی، زهد و شاخصۀ آن ارجحیت دین بر دنیا است.
 
 

چکیده این نوشتار ــ چنان‌که از عنوان آن برمی‌‌آید ــ درپی بررسی آموز‌‌ه‌‌ها و عبرت‌‌های تاریخ از دیدگاه امیرالمؤمنین علی (ع) است. تاریخ نقلی، علم تاریخ و یا تاریخ علمی، گنجینه‌‌ای از حقایق و اطلاعات زندگی گذشتگان است. با این وصف، آیا تاریخ برای آیندگان سودی دارد؟ آیا می‌‌توان از گذشته به آینده پل زد یا از آن عبور کرد و عبرت آموخت؟ اگر پاسخ مثبت است، دلیل یا ادلۀ آن چیست؟ و عمده‌‌ترین عواملی که موجب کلی‌شدن قوانین و سنن تاریخی می‌‌شوند، کدام‌اند؟
در این پژوهش، به‌شیوۀ کتابخانه‌‌ای، کوشش شده است به این پرسش‌ها پاسخ داده شود؛ و درطی آن نتیجه گرفته شده است که بنابر جهان‌‌بینی توحیدی، جهان صاحبی و انسان خالقی دارد و بدون ارادۀ خداوند نمی‌‌توان به‌طور مستقل، برای هستی، کارکردی و برای آدمی، استقلال عملی پذیرفت، پس باید به قوانینی که خداوند برای رفتار عالم و آدم وضع کرده است، گردن نهاد. از این رو تاریخ که محصول عمل عالم و آدم است، از منابع مهم اندیشیدن و مایۀ آموختن برای زندگی است و نهج‌‌البلاغه ــ به‌عنوان گنجینۀ مهمی از سخنان امام علی (ع) ــ و دیگر آثار علوی، آموزه‌‌های ارزشمندی را درباب عبرت‌‌های تاریخی شامل می‌‌شوند که به برخی از آنها اشاره می‌‌شود.
 

چکیده از نظر امام علی‌ (ع)، عرصۀ سیاسی حکومت حق‌محور، عرصه‌ای شایسته‌‌سالار است که در آن همۀ افراد جامعه باید موقعیت مشارکت در حکومت را داشته باشند؛ و حکومت بر اراده و حضور آنان متکی است. آن حضرت‌ (ع) به حکومت، به‌مثابۀ وسیله‌ای برای خدمت به مردم نگاه می‌کنند. پرهیز از خودکامگی، و تأکید بر مشاوره با مردم، وجه بارز حکومت آن امام‌ (ع) است. در این حکومت، از عامۀ مردم به‌مثابۀ ستون دین و سپر محکم دربرابر دشمنان یاد می‌شود. امام علی‌ (ع) ارزش فوق‌العاده‌ای برای ضرورت جلب حسن‌ظن مردم قائل است، و از آنجا که قدرت سیاسی برخاسته از مردم است، مردم حق دارند بر روند اجرای امور در حیطۀ مبانی و احکام اسلامی نظارت کنند. در رأس سیاستگذاری‌های حکومت، تودۀ مردم قراردارند؛ زیرا این قشر عظیم همواره در سختی‌ها یاری‌رسان حکومت هستند. آگاهی سیاسی مردم، نقش به‌سزایی در روند استمرار، تداوم و تسریع اهداف حکومت دارد و حکومت عرصۀ پنهان‌کاری نیست و لذا همه باید در جریان اقدامات حکومت قرار گیرند تا ضمن صراحت، زمینه‌های شفافیت سیاسی درمقابل مردم نیز فراهم ‌آید. هرگونه تبعیض و نابرابری در تمامی عرصه‌ها، اعم از سیاسی و اقتصادی و اجتماعی، مطرود است تا محیطی مناسب و امن برای شکوفایی و بالندگی هر چه بیشتر جامعه فراهم آید. تمامی این اصول، اعم از حق اظهارنظر و مشارکت سیاسی، مدارا با مردم، خدمت به عامه و تلاش درجهت تأمین منافع عامه، پاسخگویی، شفافیت، برابری، عدالت، ... مبانی و اصولی هستند که امروزه از شرایط یک حکومت مردمی است؛ و این نکته حائز اهمیت است که اجرای چنین اصولی در دوران حکومت حق‌محور امام علی‌ (ع) نمود پیدا کرده است.

چکیده انسان براساس فطرت خویش همیشه درپی رسیدن به خدای خویش است و نتیجۀ ‌‌این جست‌وجوها گاه به انحراف در شناخت معبود خود منجر شده است و او آن را همانند موجودات جسمانی تلقی کرده است که اعضای جسمانی دارد و قابل رؤیت است. در قرآن کریم، رؤیت خدا با چشم سر محال دانسته شده است و معصومین‌ (ع) درجهت تبیین آن، بیاناتی فرموده‌‌اند که سخنان حضرت امیر (ع) درمیان آنها درخشش خاصی دارد. علی (ع) در برخی از فرموده‌های خود، درک خدا را با حواس منتفی دانسته است، چه از طریق چشم باشد و چه با حواس دیگر. گاه نیز به مصداق اعلای درک اشاره کرده و رؤیت بصری خدا را محال دانسته‌اند ولی گفته‌اند که ندیدن خدا نمی‌تواند دلیلی بر انکارش باشد. حضرت امیر (ع) در مجموعه‌ای از بیانات خود، علاوه بر رد امکان رؤیت بصری، رؤیت و درک قلبی را هم که مقصود از آن، رسیدن به کنه ذات باری‌تعالی است، منتفی اما درک قلبی او با حقایق ایمان، برهان و دلیل و علم و قدرتش را گاه ممکن دانسته‌اند؛ که تفاوت این دو دیدگاه اخیر در این است که در اولی درک ذات خدا منتفی و در دومی درک باری‌تعالی با آثار و صفاتش ممکن دانسته شده است.
 

چکیده علامه محمدتقی جعفری از عالمان برجستۀ عصر حاضر است که تألیفات متعددی، ازجمله شرح و تفسیر نهج‌البلاغه، دارد. مطالعۀ روش‌شناسانه این اثر، عظمت کلام علی (ع) و نیز ذوفنون‌بودن مفسر را آشکار می‌سازد. تحقیق روش‌شناختی نوشتار حاضر مبتنی بر منابع و استنادهای تفسیری است.
آیات قرآن کریم، روایات معصومان (ع) و آرای شارحان نهج‌البلاغه از مهم‌ترین ابزار و گزاره‌هایی است که مفسر درجهت فهم کلام علی (ع) به‌کار بسته است.
از قرآن به‌عنوان مهم‌ترین منبع فهم روایات، و پس از آن از روایات سایر معصومان (ع) و نیز از کلام حضرت علی (ع) به‌عنوان قرائن کلامی بهره‌برداری شده است.
تنوع بهره‌گیری از منابع مورد استناد همانند توجه به رویکرد تطبیقی و یا تأییدی آنها و نیز نگرش جامع به آیات و روایات در تبیین چگونگی استناد، مؤثر و کارآمد است.

چکیده ازجمله شبهاتی که دربارۀ نهج‌البلاغه مطرح شده، اعتبار مطالب و استناد آن به امیرالمؤمنین علی (ع) است که اندکی بعد از تدوین نهج‌البلاغه ادعا شده است و افرادی آگاهانه یا ناآگاهانه به آن دامن زده‌اند. در این مقاله، با تکیه بر شواهد درون‌متنی نهج‌البلاغه بر این نکته تأکید شده است که اگر هیچ سند معتبری هم در این باره پیدا نشود، باز هم می‌توان ادعا کرد که این جملات و سخنان از آن امام همام (ع) صادر شده است؛ زیرا شواهدی چون علو محتوا و جامعیت، بداعت کلام، تأثیرگذاری و جاذبۀ عجیب، فصاحت و بلاغت، سخن از رؤیت ملائکه، شنیدن و دیدن نشانه‌های آفاقی و انفسی، اخبار غیب و خبردادن از آینده، تحدی‌طلبی درباب علم و آگاهی و هماهنگی وقایع در نهج‌البلاغه با تاریخ، ثابت می‌کند که حقایق و معارفی که در این مجموعۀ عظیم درقالب‌ گفتارهای بدیع و جذاب مطرح شده، از عهدۀ بشر عادی خارج است و این متن درعین صامت‌بودن، به استنادش به علی (ع) گواهی می‌دهد.