پژوهش‌نامه علوی

چکیده اسلام دینی واقع‌بین است؛ به این معنا که در جستجوی «واقعیت» به عنوان آرمان، تلاش مردمان را جهت می-بخشد. از این‌رو امام علی (ع) در نهج‌البلاغه به پیروی از قرآن در موقعیت‌های مناسب به تبیین واقعیت پرداخته‌است. واقع‌بینی در همۀ عرصه‌های زندگی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده است. پژوهش حاضر با روش کتابخانه‌ای به نسبت سنجی واقع‌بینی و آرمان‌گرایی از منظر امام علی(ع) پرداخته و نتایج پژوهش بیانگر آن است که: امام علی (ع) بنابر واقع‌بینی‌ای که از شرایط اجتماعی، سیاسی وزمانی داشته‌اند، برای حفظ و تقویت آرمان‌های نظام نوپای حکومت اسلامی از هیچ کوششی فروگذاری ننمودند. در نگاه امام علی (ع) واقع-بینی همان حقیقت‌بینی است که بر مبنای قضاوت و جهان‌بینی صحیح استوار بوده و در نهایت واکنشی معقول، انسانی و الهی را به همراه دارد و انسان را از رویکرد ناامیدی و ظلمانی دیدن جهان نجات می‌دهد. آرمان‌گرایی به آرزوهای متعالی و سازنده اشاره دارد که بدون توجه به واقعیات و بدون به‌کارگیری سازوکارهای منطقی، خیال‌پردازی بوده و باعث می‌شود آرمان‌ها در حد شعار باقی بمانند.

چکیده یکی از مباحث صدر اسلام، مواجهه حضرت زهرا بعد از پیامبر با حزب حاکم بوده که همواره مورد توجه عالمان مسلمان قرار گرفته است؛ جایگاه ویژه ایشان در احادیث نبوی و نزد مسلمانان و نیز رخدادهای بحث برانگیز دوران زندگی حضرت پس از وفات پیامبر معطوف به خلافت امیرمؤمنان، کاوش اقدام‌های آن حضرت را در موارد مختلف ضروری می‌نماید. از موارد رویارویی حضرت فاطمه با حکومت، مطالبه فدک است. «رشیدرضا» یکی از شخصیت‌های تاثیر گذار وهابی، معتقد است پیامبر فدک را به حضرت زهرا عطا ننموده و از این رو به عنوان ارث مطالبه شد و ابوبکر با توجه به روایت «نحن معاشر الانبیاء لا نورث» که برای او از خبر متواتر بالاتر بود، آیات ارث را تخصیص زده و فدک را به حضرت زهرا نداد. نوشتار حاضر با بهره‌گیری از قرآن، روایات، دیدگاه مفسران، دانش رجال و اصول فقهِ اهل سنت، با روش تحلیلی توصیفی نظر «رشیدرضا» را ارزیابی نمود. برآیند پژوهش این است که با استناد به روایات معتبر اهل سنت، فدک اعطای پیامبر به فاطمه بوده و سماع روایت «لا نورث» با استناد به قرآن، عدم التزام خلفا به مفاد آن، مخالفت صحابه با حدیث و عدم امکان تخصیص آیات ارث با این روایت مخدوش است.

چکیده ترسیم تصویر پیامبر (ص)و حضرت علی(ع) و ائمه در کلام شاعران و قلم نویسندگان مسلمانان امر بدیع و کشف نوینی نیست؛ اما در کلام شاعران معاصر اهل سنت به ویژه شاعران بلوچ با اهمیت است. چراکه بعضا در اذهان عمومی بنا به تبلیغات سوء بیگانگان و گاها بی اطلاعی مباحثی خلاف واقع بیان میشود. این پژوهش اشعار دو شاعر بلوچ اهل سنت از این منظر بررسی شده است. میرگل محمد زیب مگسی و عبدالله روانبد از جمله شاعران بلوچ اهل تسنن هستند که اشعارآنها نشان می دهد نسبت به اهل بیت پیامبر محبت داشته و آنها را ستوده اند. نتایج پژوهش مبین این است که زیب مگسی بیشتر به مدح حضرت علی «ع»پرداخته و به صفات معنوی ایشان که در تاریخ ذکر شده اشاره کرده و پیامبر اکرم «ص» را نیز مدح کرده است. وی برای امام حسین«ع» به عنوان شهید راه اسلام مرثبه سروده است اما روانبد بیشتر به مدح پیامبراکرم«ص» توجه نشان داده و در میان آن آل گرامی حضرت محمد«ص» را ستوده و آنها را دلیل و هادی خوانده است. وی به امام حسین به عنوان قیام کننده در راه خدا نگریسته و او را به دلیل ایستادگی در برابر ظلم و بدعت می ستاید. تفاوت اشعار مدحی دو شاعر در اینجاست که زیب مگسی احساسات بیشتری را در اشعار خود بیان نموده و بیشتر عشق و عرفان را در نظر دارد ولی روانبد واقع بینانه تر بوده و به اهمیت حضور پیامبرو آل او در حل مشکلات جامعه پیش از بعثت توجه کرده است.

چکیده بحث پیرامون امامت و خلافت پس از پیامبر اکرم، یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین موضوعات در تاریخ اسلام است که همواره مورد توجه دانشمندان و پژوهشگران فریقین قرار داشته است. یکی از استنادات مهم در این زمینه، حدیث شریف «لا یحبک الا مؤمن و لا یبغضک الا منافق» است. در این حدیث، حضرت امیرالمومنین علی به عنوان معیاری برای تشخیص ایمان و نفاق افراد معرفی شده است که جایگاه بی‌بدیل آن حضرت در منظومه دینی اسلام است، ولی در وقایع پس از پیامبر نظیر سقیفه، این جایگاه نادیده گرفته شد. بنابراین مسئله اصلی پژوهش حاضر در آن است که امامت بلافصل حضرت امیرالمومنین علی را از حدیث مذکور ثابت کند و خلافت ابوبکر را در پرتو این معیار نبوی نفی نماید. این پژوهش از آن جهت ضرورت دارد که حدیث مورد بحث در منابع مختلف عامه نقل شده و نقش کلیدی در اثبات حقانیت حضرت امیرالمومنین علی و نفی خلافت ابوبکر دارد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با رویکرد حدیثی- تاریخی به بررسی حدیث «لا یحبک الا مؤمن و لا یبغضک الا منافق» در منابع عامه می‌پردازد و با استناد به روایات، گزارش-های تاریخی و اقوال بزرگان آنها امامت حضرت امیرالمومنین علی را ثابت کرده و خلافت ابوبکر را نفی می‌کند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که حدیث مذکور، دلالت قطعی بر افضلیت و امامت حضرت امیرالمومنین علی دارد و رفتار ابوبکر، نمود بارز بغض و نفاق نسبت به امام است.

چکیده نشانه شناسیِ فرهنگی در ساده‌ترین مفاهیم خود، یک نوع تحقیق یا کندوکاوی در فرهنگ نیست، بلکه تحقیق در مورد سیستم‌های پنهان و مسائل درهم‌تنیده و پیچیده آن است. در نشانه شناسی فرهنگی، فرهنگ به عنوان یک نظام نشانه ای کلان، مطرح می شود؛ بنابراین، این نوع تحلیل، فعالیتی است که می‌کوشد اقدامات فرهنگی را در جنبه‌های اجتماعی و فردی آن‌ها تبیین کند. از طرفی، درک انسان از هستی، درکی است که توسط فرهنگ و از طریق نظام‌های دلالت‌گرِ زبانی و غیرزبانی برنامه‌ریزی می‌شود. این نظام‌ها، فعالیت‌ها و کنش‌های اجتماعی انسان را قالب‌بندی می‌کنند. از این رو، فرهنگ یک نظام (سیستم) است که شامل زبان‌های طبیعی و مصنوعی، هنرها، ادیان، آیین‌ها و... می‌شود. کلام امام علی (ع) که در کتاب شریف نهج البلاغه گرد آمده است همه این ویژگی‌ها را داراست. بر همین اساس جستار پیش رو قصد دارد مسأله نشانه را که نقش بسیار مهمی در ارتباط فکریِ بین متکلم و مخاطب دارد از جنبه کارکرد فرهنگی در کلمات قصار امام بررسی کند. برای رسیدن به این از روش تحلیلی ـ توصیفی بهره گرفته شده است. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که برای فهم کلام امام در بُعد فرهنگی نشانه ها، نیازمند به کارگیری اندیشه و فعال سازی حافظه از سوی دریافت کننده است تا بتواند محتوای آنها را کشف کند. نشانه های فرهنگی باز در مقایسه با فضاهای بسته، از گستره و انعطاف بیشتری برخوردارند؛ چرا که امام این متون را محدود به یک عصر خاص بیان نکرده است،