پژوهش‌نامه علوی

چکیده از نخستین روزهای طلوع پُرفروغ اسلام تاکنون، شخصیّت‌های بزرگ مذهبی، سیاسی، اجتماعی و ادبی، مجذوب ابعاد تحسین‌برانگیز منش والای حضرت علی (ع) شده‌اند و هریک فراخور دانش و استعداد و ذوق و فهم خویش به توصیف ایشان پرداخته‌اند.
در این مقاله، نگاه شاعران معاصر عرب به خلق و خوی حضرت مورد بررسی قرار گرفته است که در مجموع می‌توان گفت آنها بیشتر به مضامینی همچون: اظهار ناتوانی در توصیف او، بی‌بدیل بودن، راستی، درستکاری، بخشندگی، دلاوری، بزرگواری، عزّت نفس و هدایتگری ایشان توجهی ویژه داشته‌اند و بر آنها تکیة فراوان نموده‌اند.
همچنین سعی شده است از نگاه شاعران غیر شیعه ـ اعمّ از سنّی و مسیحی و غیره‌ـ نیز استفاده شود.
در مجموع می‌توان گفت در ادبیات معاصر عربی نیز همچون عصر‌های گذشته، اگر چه در مقیاس کمتر، شاعران فراوانی هستند که به مفاهیم و مضامین دینی و مذهبی اهتمام داشته و در موضوعات عقیدتی خود شعر سروده‌اند.

چکیده امام علی(ع) بعد از رسیدن به خلافت، مهم‌ترین و اصلی‌ترین برنامه خویش را اجرای اصلاحات برای بازگشت جامعه به سنّت و جامعه نبوی قرار داد. رسوبات باقیمانده از جاهلیّت و سنّت‌ها و تحوّلات بعد از رحلت رسول الله(ص)، مانعی بر سر راه امام برای تحقق اصلاحات بود. این موانع مؤلّفه‌های متعدّدی داشت که بخشی به جامعه قبایلی و نگرش‌های حاکم در جامعه و بخشی دیگر مجموعه تحوّلات دوران خلفای قبل از امام علی(ع) باز می‌گشت. در مقالة حاضر، این مؤلّفه‌ها بررسی و تحلیل میشود.

چکیده انسان دوستی و مفاهیم مرتبط با آن، از جمله مباحثی است که در طول تاریخ بشر، مورد توجه بوده و از اهمّیت ویژه‌ای در روابط انسانی برخوردار است. مفهوم انسان دوستی و مسائل مرتبط با آن، بار‌ها از سوی صاحب‌نظران و اندیشمندان مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.









 تاریخ وصول مقاله: ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟ تاریخ تأیید نهایی: 6/ 5/1389.





 



البته این مفهوم، از گسترة معنایی وسیعی برخوردار است و بحث و بررسی تمامی مسائل مربوط به آن، از عهدة یک مقاله یا کتاب، خارج است و به کنکاش و تتبع زیاد و زمان کافی نیاز دارد. اما از جمله مباحثی که مستقیماً به مفهوم انسان دوستی مربوط است و در حقیقت زیرمجموعة آن قرار می‌گیرد، مسئلة نحوة تعامل حکومت با مردم و حفظ کرامت و جایگاه انسانی شهروندان جامعه توسّط دولتمردان می‌باشد. مقالة حاضر به بررسی این امر مهم در سیرة علوی و با تأکید بر نامة حضرت به مالک اشتر، پرداخته و تلاش می‌کند برخی اصول انسان دوستی را که دولتمردان، ملزم به رعایت آن در قبال مردم هستند، از دیدگاه امام علی(ع) مورد بررسی قرار دهد. مفاهیمی چون رعایت عدالت در برخورد با مردم، مشورت با مردم در امور جامعه، نقدپذیری دولتمردان، مخالفت با حاکمیّت روابط، پاسخگو بودن مسئولان به مردم، ایجاد امنیّت در جامعه و... از جمله اصول انسان دوستی است که حضرت در کلام گهربار خود به آن اشاره فرموده و در این مقاله به بررسی آن خواهیم پرداخت.

چکیده تفسیر قرآن به سنّت در مرحلة بعد از تفسیر قرآن به قرآن و در طول آن است و معیّت آن دو با هم، لازم و ملزوم است. یعنی حجّیّت قرآن به جهت اینکه کلام خداست، ذاتی است ولی حجّیّت سنّت را خداوند در قرآن تجویز فرموده است.
بدان جهت که نمی‌توان همه آیات قرآن را با خود قرآن تفسیر کرد که لازمه‌اش کفایت قرآن و عدم نیاز به سنّت و اهل بیت(ع) است، چاره‌ای جز رجوع به سنّت معصومین برای تفسیر قرآن نیست که آن، یکی از بهترین و ضروری‌ترین راه‌های شناخت قرآن و یکی از منابع تفسیر قرآن است. ولی از آنجا که بحث ما، بررسی روایت تفسیری علی (ع) است، لذا مقصود ما در این مقاله، احادیث تفسیری است که علی(ع) از پیامبر(ص) نقل می‌کند و آن اقسامی دارد که عبارتند از:
الف ـ تفسیر قرآن با تکیه بر فضیلت آیات.
ب ـ بیان مقصود و معانی کلمات و اصطلاحات.
ج ـ بیان مصداق (مصداق انحصاری، مصداق اکمل، یکی از مصادیق).
د ـ تفصیل مطالب و تبیین داستان‌های قرآنی.
هـ ـ بیان تأویل آیه.
و ـ بیان شأن نزول آیه.









 تاریخ وصول مقاله: 8/4/1389. تاریخ تأیید نهایی: 6/5/1389.





 



ز ـ بیان امور تاریخی و پیشگوئی آینده.
ح ـ تطبیق
ط ـ تمثیل و ... .

چکیده سخن گفتن از شخصیت واقعی امیرالمؤمنین (ع) و معرفی حقیقی آن حضرت، برای همگان امری بس دشوار، بلکه ناممکن است و تنها کسانی می‌توانند به معرفی شخصیتی چون علی(ع) بپردازند که از همه ابعاد وجودیش اطّلاع کامل داشته باشند. در گردونة هستی، جز خدا و پیامبر(ص) کسی را نمی‌توان یافت که به درستی چنین احاطه‌ای داشته باشد چنان که پیامبر(ص) نسبت به آن حضرت فرمود: «... و لا عرفک إلا الله و أنا» و نیز فرمود: «... لَهُ [علی] حَقٌّ لایَعْلَمُهُ إِلاّ اللَّهُ وَ أَنَا». این سخن بلند نبوی(ص) دربارة علی(ع) که فرمود: «علیّ‎ مع‏‎‎ القُرآن و القُرآن‏ مع علیّ: علی با قرآن است و قرآن با علی است» در همین باره بررسی می‌شود. سخنی که حکایت از دو ویژگی مهم و رفیع علوی دارد: یکی همراهی علی(ع) با قرآن، و دیگری معیّت قرآن با علی(ع). با توجه به اهمّیت موضوع، نگارنده در صدد تبیین این حدیث شریف برآمده است.
   وی در ابتداء، معیّت را طرح و پس از مأخذشناسی این حدیث در منابع شیعه و اهل‌سنّت به شرح معیّت از دیدگاه لغت و اصطلاح می‌پرازد، سپس به نوع معیّت در عوالم مختلف اشاره می‌کند و می‌افزاید، معیّت علی(ع) و قرآن هم می‌تواند در عالم ملک محقّق شود و هم در عالم ملکوت تحقّق یابد،









 تاریخ وصول مقاله: 8/4/1389. تاریخ تأیید نهایی: 6/5/1389.





 



   مقالة حاضر پس از تفسیر معیّت در عالم ملک و بیان وجوهی به عنوان تفسیر آن، از جمله: معیّت علی (ع) و قرآن در هدایت، علی (ع) و قرآن یاریگر یکدیگر، معیّت علی(ع) و قرآن در دلالت، یگانگی علی(ع) و قرآن در اقتدا، معیّت به رابطه، یعنی رابطه علی (ع) با قرآن رابطة قیّم با متولی‌علیه است، ارتباط علی (ع) با قرآن، همانند ربط عالِم به معلوم است. و بالاخره علی (ع) و قرآن معرّف یکدیگرند.
   در انتها به عنوان یکی از معانی معیّت، به معرفی متقابل قرآن و علی(ع) می‌پردازد.

چکیده  تاریخ وصول مقاله: 27/5/1389. تاریخ تأیید نهایی: 8/6/1389.





 



تبیین مفهوم کانونی عدالت در فلسفة سیاسی غرب، وامدار اندیشمندان بزرگی چون افلاطون است؛ همچنان که مبنای نظریه‌پردازی افلاطون و طرح مدینة فاضله وی، موضوع عدالت و طراحی جامعة عدالت محور و آرمانی است تا عالم مثالی در زمین محقّق شود. از آنجا که نظریة عدالت افلاطونی دارای ایرادهای فراوانی است، این نوشتار با تأکید بر سترگی اندیشه‌های امام علی(ع) و سرآمدی آن بر کلّیّة مکاتب و آراء بشری، برآن است که مفهوم عدالت را در اندیشة علوی، با محتوا و اهدافی متعالی، کامل‌تر و عملی‌تر و به نحوی گسترده‌تر در قیاس با اندیشة افلاطون، مطرح کند؛ چرا که اندیشة عدالت علوی از ضعف‌ها و نقایص متعدّد نظریة عدالت افلاطونی کاملاً مبرّا است و دارای ریشه و مبنای الهی و ایمانی است و با مفهومی عینی، ملموس، مصداق‌پذیر و شریعت‌مدار و ابزاری در جهت نیل به سعادت و رستگاری الهی از طریق کسب ملکات فاضله و انجام ارادی افعال خیر می‌باشد. عدالت علوی فاقد وجه متصلّب و تک‌گفتاری بوده و خصلتی آرمان‌گرایانه و ظلم‌ستیز دارد و مبنای تعیین عدالت و استحقاق، نزد آن، شریعت الهی است و بر خلاف صبغة فردی و جبرگرای عدالت افلاطونی، دارای وجه غالب عدالت اجتماعی است و بر مبنای آن، امکان ارتقاء در سلسله مراتب اجتماعی براساس شایسته‌سالاری و میزان انجام تکالیف برای همگان وجود دارد.

چکیده مردم کوفه در طول خلافت امیرالمؤمنین علی(ع) نقش مهمی در تاریخ خلافت اسلامی ایفا نمودند. مسئلة اساسی که در این پژوهش مورد توجه قرار گرفته است شناخت دلایل حمایت اهل کوفه از امام(ع) در برهه‌هایی از خلافت وی و بررسی عوامل تداوم نیافتن آن توسّط گروه‌هایی از مردم این شهر است. سؤالات پژوهش عبارتند از:
1- تداوم نیافتن حمایت از امام(ع)، ریشه در چه عواملی داشت؟
2- آیا عدالت امام با مناسبات اجتماعی – اقتصادی موجود، هماهنگی داشت؟
3- نقش رهبران شیعه و متقابلاً اشراف کوفه در روابط اهل کوفه با امام چه بود؟
مدّعای اساسی مقاله در این نکته است که تداوم نظام اجتماعی جاهلی قبایل، تکیه بر رهبری اشراف، بی‌توجهی به ولایت و رهبری امام و نبود انسجام لازم در شهر کوفه، در نهایت موجب شد تا تلاش‌های امیرالمؤمنین و یارانش در کوفه با مشکلات متعدّدی مواجه شود و این روند، منتهی به شهادت امام شود.