پژوهش‌نامه علوی

چکیده تأثیر فرهنگ اسلامی در متون ادب فارسی، که از عالی‏ترین عناصر فرهنگی و اندیشه‌‌ایِ جامعه محسوب می‏شوند، امری انکارناپذیر است و کم‌تر شاعر یا نویسنده‌‌ای است که بازتاب معارف اسلامی را در کلام خود نداشته باشد. در این بین، نهج‌البلاغه تأثیر شگرفی در شعر و نثر فارسی گذاشته است؛ بسیاری از شعرای زبان فارسی کوشیده‌‌اند تا با توجه به میزان درک و توانایی خود از نهج‌البلاغه و آموزه‌‌های اخلاقی و تعلیمی آن بهره‌‌مند شوند. سعدی از جمله نویسندگانی است که در آثارش از نهج‌البلاغه تأثیر پذیرفته است و میزان این تأثیرپذیری درخور تأمل است؛ تا آن‌جا که می‌‌توان اذعان داشت که بعد از قرآن کریم، نهج‌البلاغه کامل‌‌ترین و مهم‌‌ترین سرمشق‌‌ او بوده‌‌ است. مطالعة بوستان سعدی در این پژوهش نشان داد که سعدی در آرمان‌‌شهر خود از سخنان گهربار و ارزش‌مند امام علی (ع) در نهج‌البلاغه بهره‌‌های فراوانی برده است و از این راه‌‌ صبغۀ حکیمانه و اخلاقی اثر خویش را پررنگ‌‌تر کرده است.

چکیده نگارنده در نوشتار پیش رو بر آن است که قضایای دورة خلیفة سوم و بعد از آن خلافت امام علی (ع) و مسائل مربوط به آن را از منظر رمان تاریخی برجستة عذراء قریش نوشتة جرجی زیدان، نویسندة معاصر مسیحی لبنانی، بررسی کند. آن‌چه از تورّق و جست‌وجوی این داستان به دست می‌آید این است که امام علی (ع) شخصیت منحصر به فردی است که علاوه بر جای‌گاه ویژه‌اش در بین مذاهب مختلف اسلامی، در بین پیروان ادیان دیگر نیز جای‌گاه والایی دارد. نویسندة داستان مذکور با سه رویکرد عمومی نقش مروان بن حکم در حوادث دورة خلیفة سوم، ماجرای قتل عثمان و خلافت امام علی (ع)، و حوادث بعد از آن این رمان را نوشته است. بنابراین، در گفتار حاضر با محور قرار دادن این سه رویکرد حوادث از زبان شخصیت اصلی آن (اسماء) بررسی شده است.

چکیده توافق بر سر جانشینی علی (ع) موضوع مشترک همة فرق شیعی است و شاخص تفکر شیعی انقیاد در برابر ولایت امیرالمؤمنین علی بن ابی‌طالب (ع) است. در میان فرقه‌های شناخته‌شدة شیعه اسماعیلیان قرائتی متفاوت از جایگاه امام علی (ع) در سلسله‌مراتب ائمه دارند. جایگاه ممتاز و متفاوت امام علی‌ (ع) و گاه منحصر به فرد وی در سلسله‌مراتب ائمة اسماعیلیه یافت پاسخ این پرسش اساسی را ضروری کرده است که جایگاه علی (ع) در سلسله‌مراتب ائمة اسماعیلیه چیست؟ و این‌که تغییر و تطور جایگاه امامت علی بن ابی‌طالب (ع) در سلسله‌مراتب ائمه چه تأثیری بر سلسله‌مراتب ائمة اسماعیلیه به‌منزلة هفت امامیان داشته است؟ دستامد این پژوهش، به شیوة مطالعات تاریخی، متکی بر منابع متقدم اسماعیلیه نشان داد که در منابع متقدم اسماعیلیه علی (ع) امامی است منصوص که ضمن برخورداری از وصایت و وزارت نبی‌ اکرم (ص) و دارا بودن مقام اخوت از مرتبة اساس، به‌عنوان عالی‌ترین رتبه در سلسله‌مراتب علوی، هم برخوردار است. در عقاید آن‌ها این مرتبه به‌همراه وصایت فقط مختص علی (ع) است و هیچ‌یک از امامان هرگز در این مرتبه قرار نمی‌گیرند. همین انحصار و این تغییر جایگاه در آرای متکلمان اسماعیلی همواره تابع تغییر بنیادین تفکرات کلامی ایشان بوده و همواره در زمینة تقویت مشروعیت فاطمیان کاربست یافته است.

چکیده یکی از اقدامات عمر تعیین افرادی از صحابة قریش به منظور خلافت بود. وی شش تن از مهاجران را در شورای خلافت قرار داد و اعلام کرد که فقط این افراد شایستگی خلافت رسول الله (ص) را دارند. نکتة درخور توجه و تأمل این است که این افراد، به جز علی (ع)، هم در دوران خلافت عثمان و هم در عهد خلافت علی (ع) تابع خلیفة وقت نبودند و دردسرهای بزرگی برای جانشین رسول خدا (ص) ایجاد می‌‌کردند. در این مقاله با روش تحلیلی برآنیم تا دلایل مخالفت‌های اعضای شورای شش‌‌نفره با عثمان و امام علی (ع) را ریشه‌یابی کنیم. در واقع اقدام خلیفة دوم باعث شد این افراد محبوبیت زیادی در بین عامة مسلمانان پیدا کنند (به واسطة فتوح، غنائم و گسترش قلمرو اسلام در عهد عمر و شکست بیزانسیان و ساسانیان از مسلمانان). به همین دلایل اعضای شورا، به استثنای امام علی (ع)، دچار غرور زیادی شده بودند و تابعیت‌شان از خلیفة سوم و چهارم، نسبت به خلیفة اول و دوم، کم‌تر شده بود. اعضای شورا، برخلاف عهد شیخین، حتی یک لحظه هم در عهد عثمان و علی (ع) مطاع این دو خلیفه نبودند و خلیفة مسلمین را هم‌سطح خویش می‌دانستند. یکی از جدی‌ترین مشکلات خلیفة سوم و چهارم زیاده‌خواهی‌ها و غرور عبدالرحمن بن عوف، سعد بن ابی وقاص، طلحه و زبیر بود. آن‌ها در عهد خلیفة سوم فقط به حقوق بالا راضی نبودند و مناصب پراهمیتی می‌خواستند و در عهد علی (ع) خواهان مستمری بالا و مناصب کلان بودند ولی هر دو را ازدست‌رفته می‌دیدند؛ از این رو برای وی مشکل‌تراشی می‌کردند

چکیده هوش هیجانی یا «EQ» و به زبان عربی «الذکاء العاطفی» مبحثی روان‌شناختی است که به شناخت و کنترل عواطف و هیجان‌های انسان می‌پردازد. این اصطلاح برای اولین‌بار در دهة 1990 از سوی روان‌شناسی به نام «سالووی» برای بیان کیفیت و درک احساسات افراد، هم‌دردی با احساسات دیگران و توانایی کنترل صحیح خلق‌ و‌‌ خو به کار رفت. عاطفه، به منزلة پل ارتباطی میان روان‌شناسی و ادبیات، از مهم‌ترین عناصر چهارگانة ادبی به شمار می‌رود که در آثار ادبی نقشی حیاتی دارد. نهج‌البلاغه نیز یادگار امام علی (ع)، سرچشمه و آبشخور فصاحت و بلاغت است که به عنوان اثر علمی و ادبی بسیار مهم شناخته شده است. بررسی خطبه‌های نهج‌البلاغه نشان می‌دهد که علی (ع) از هر دو شایستگی فردی و اجتماعی هوش عاطفی برخوردار بوده است؛ زیرا شناخت و کنترل هیجانات و مدیریت آن برای پیش‌برد امور در تدابیر، اندرزها و شکوه‌های ایشان کاملاً مشهود است. بررسی هوش عاطفی و مدیریت هیجانات امام علی (ع) در دو خطبة «شقشقیه» و «جهاد»، به عنوان مشتی نمونه از خروار، نشان می‌دهد که ایشان تا چه اندازه در مدیریت هیجانات خویش و کنترل صحیح آن‌ها موفق بوده‌ است

چکیده امروزه اهمیت توسعة اقتصادی و نقش بارز آن بر هیچ‌کس پوشیده نیست، تا آن‌جا که می‌توان آن را از اولویت‌های دنیای امروز دانست. به‌ همین منظور در این نوشتار سعی شده است با نگاه به عملکرد حضرت علی (ع) به موضوعِ توسعة اقتصادی پرداخته شود. در نهایت هدف این تحقیق دانستن این موضوع بوده است که، اقتصاد روز دنیا تا چه میزان به این مبانی و اهداف نزدیک است؟ مطالعه در این خصوص نشان می‌دهد، مهم‌ترین مواردی را که محل تفاوت و ناهم‌خوانی بین توسعة اقتصادی مورد نظر امام (ع) با اقتصاد متعارف است باید ناشی از تفاوت در مبانی، اهداف، ارزش‌ها، آزادی اقتصادی و منافع فرد و جامعه دانست. هدف نهاییِ توسعه، در اقتصاد کنونی، در اغلب کشورها بر مبنای لذت و کسب ثروت است. اما از دیدگاه ارزشی امیرالمؤمنین (ع) رسیدن به توسعه خود وسیله‌ای است برای امکان حرکت به سوی کمال و هدف نهایی از خلقت.

چکیده سبک‌شناسی (أسلوبیة) در اصطلاح علمی است در حوزة زبان‌شناسی و ادبیات که موضوع آن بررسی شیوه‌‌‌های گوناگون بیانی در آثار ادبی است. نهج‌البلاغه از جمله متونی است که شیوه‌های ادبی به کار برده شده در آن مطابق با مقتضای حال است. بنابراین با ‌‌بررسی سبک‌شناسی نهج‌البلاغه می‌‌توان به معرفی الگویی مناسب در نوشتار ادبی، که راه‌گشای نویسندگان باشد، دست یافت. مقالة حاضر به بررسی سبک‌شناسی بیانات امام علی (ع) دربارة «نکوهش» پرداخته است. دلیل انتخاب نکوهش‌‌ها این است که نکوهش‌‌ علاوه بر اهمیت تربیتی، از نظر بلاغی، شکل‌ها و اسلوب‌های خاصی از سخن را اقتضا می‌کند، که در دیگر اغراض سخن کم‌تر دیده می‌‌شود؛ زیرا در نکوهش سخن باید به گونه‌‌ای ایراد گردد که با جلوه‌‌ای نیکو در جان مخاطب نفوذ کند و تأثیرگذار واقع شود. بنابراین هدف از این پژوهش دست‌یابی به سبک امام (ع) در بیان نکوهش‌‌هاست. برای دست‌یابی به این هدف، مقالة حاضر ابتدا به بیان معانی لغوی و اصطلاحی سبک‌شناسی به عنوان پدیده‌ای زبان‌شناختی پرداخته است و سپس بر اساس پنج مسئلة مطرح در سبک‌شناسی (گزینش واژگان‌‌، نظم‌‌، آهنگ‌‌، گسترش و تصویر) بررسی ادبی ـ تفسیری بیانات امام (ع) را پی می‌‌گیرد. روش و منهج این جستار توصیفی ـ تحلیلی است و با شیوة مطالعة کتاب‌خانه‌ای انجام شده است.