پژوهش‌نامه علوی

چکیده چکیده
یکی از مباحث مهم امروز جهان حقوق شهروندی و تربیت شهروندی است. مباحث «شهروندی» به‌شکل امروزی سابقة تاریخی ندارد، ولی باید اعتراف کرد که طی قرن اخیر مطالب و مباحث آن رشد فزاینده‌ای داشته است. باید گفت که شاید طرح بحث شهروندی از دیدگاه نهج‌البلاغه و نظرهای حضرت علی (ع) بهترین شیوه در دست‌یابی به این حوزه است؛ زیرا نهج‌البلاغه درحکم برادر قرآن کریم و حضرت علی (ع) از آگاه‌ترین شخصیت‌ها به اسلام بعد از پیامبر است. ازطرف دیگر، وی برای مدتی زمام‌داری حکومت اسلامی را در دست داشته است و بیش از سایر دوره‌ها زمام‌داری آن حضرت با تنوع نژادها، زبان‌ها، رنگ‌ها، دین‌ها، و سرزمین‌ها روبه‌رو شده است و در این دوره گروه‌های سیاسی، عقیدتی، و کلامی نیز رشد کرده بودند.
در این مقاله با ارائة تعریفی از شهروندی و وضعیت آن، و نیز نظر قرآن در‌این‌باره، حقوق شهروندی از دیدگاه نهج‌البلاغه و حضرت علی (ع) در سه حوزة شناختی، عاطفی، و رفتاری بررسی می‌شود و در آخر نشان داده می‌شود که شهروندی در جهان معاصر از معنای حقیقی خود دور شده است و مطابقت نظریات حضرت علی (ع) با قوانین روز جهانی این دورشدن شهروندی از معنای واقعی‌اش را بیش‌تر مشخص می‌سازد.

چکیده شعر و ادبیات هر قوم آیینة افکار، باورها، و گرایش‌‌های آن است. نماد تفکر، اعتقادات، و فرهنگ مکتبی شیعه نیز در آیینة‌‌ ادبیات آیینی شاعران ولایی شیعی متجلی است. از آن‌جا که غدیر نماد تشیع است، چندان هم گزافه نیست اگر شعر غدیر را با شعر شیعی هم‌خانواده و هم‌سو به‌شمار آوریم. چرا‌که شعر شیعی نشئت‌گرفته از باورهای ناب معتقدان به ولایت علوی است و آب‌راهة‌‌ زلال و پایان‌ناپذیر آن غدیر ‌خم است. در میان وقایع اسلام، تنها واقعة‌‌ غدیر است که از همان لحظات وقوع، قطعه شعرى به‌مثابة سند دائمى ضمیمة‌‌ آن است. شعر باوزن و قافیة آن مدرک ماندگارى در پروندة‌‌ غدیر است که سینه‌به‌سینه حفظ شده و با توجه به اهمیت ادبى آن در کتاب‌‌ها ثبت شده است. ادبیات عرب نیز، که بعد از اسلام، راهی دراز پیموده و پانزده قرن فراز و‌‌ نشیب‌‌ها را پشت سر گذاشته است، خطوط روشنی را در خلال مضامین شعری خود نشان می‌‌دهد. یکی از این خطوط روشن، توجه به واقعة‌‌ غدیر است که در شعر اکثر شاعران عرب متجلی است. سید‌حمیری یکی از شعرای بزرگ اهل ‌‌بیت است که دربارة غدیر اشعار بسیاری دارد. وی با بهره‌‌گیری از ذوق و قریحة‌‌ ناب خود، چکامه‌‌های زیبا و ماندگاری در توصیف مقام شامخ و فضایل اخلاقی امام علی (ع) و به‌وی‍ژه واقعة غدیر ‌خم از خود به یادگار گذاشته است. این شاعر مشهور شیعی با بیت ‌بیت اشعار خود، حقانیت علی و خاندانش را یادآوری کرده و منکران آفتاب آسمان ولایت را به زانو در‌آورده است. مقالة حاضر بر آن است تا این رویداد عظیم تاریخی (غدیر خم) را در خلال اشعار سید‌حمیری به‌تصویر کشد.
 

چکیده مقالة حاضر ابتدا با معرفی و تعریف «حدیث ثقلین» به اهمیت آن در اعتقادات شیعه و نیز در تقویت جریان تقریب میان مذاهب اسلامی می‌پردازد. حدیث ثقلین بیان‌گر اعتقاد شیعه به تحریف‌ناپذیری قرآن، عصمت ائمه (ع)، استمرار امامت، و زنده‌بودن امام زمان (عج) است. هم‌چنین این حدیث با خطابی جهان‌شمول جانشینان پیامبر اکرم (ص) و مرجعیت علمی اهل بیت رسول خدا (ص) را تبیین می‌کند. در این زمینه برخی مناقشات نیز مطرح است، ازقبیل انحصار وجوب تمسک به قرآن با استفاده از حدیث صحیح مسلم و یا ترجیح احادیثی که اصطلاح عترت و اهل بیت پیامبر در آن‌ها نیامده است، که بدان‌ها اشاره می‌شود.
سپس با توجه به اهمیت علمی و تاریخی حدیث الثقلین اثر قوام‌الدین محمد وشنوی قمی، به بررسی شیوة خاص و آموزندة او در بررسی اسناد و طرق روایی حدیث ثقلین می‌پردازیم و بر جایگاه مهم این کتاب در مناسبات تاریخی تقریب میان مذاهب اسلامی تأکید می‌شود.
 

چکیده علی (ع) آگاه‌ترین فرد به قرآن کریم و تفسیر و تبیین آن کتاب الهی بعد از رسول خدا (ص) بوده است. نقل‌های متنوعی از ایشان در ابواب گوناگون فقهی برجای مانده است که نشان‌دهندة دیدگاه‌های حضرت درمورد آیات فقهی است.
براساس روایات، علی (ع) در موضوعات مختلف احکام توصیه‌ها و تبیین‌هایی داشته است که مراجعه به کتب تفسیری، مخصوصاً تفاسیر روایی، صحت این ادعا را اثبات می‌کند. علی (ع) در سخنان خود به تفسیر آیات مرتبط با طهارت، نماز، زکات، خمس، روزه، حج، و جهاد پرداخته است که از فروع دین‌اند. علاوه‌بر این، در میان بیانات ایشان به برخی دیگر از مباحث تفسیری در برخی معاملات و عقود مثل دَین، وصیت، نذر، قسم، نکاح، و طلاق پرداخته شده است. حضرت امیر (ع) به اموری مثل اطعمه و اشربه، ارث، حدود، قصاص، و قضا نیز می‌پردازند که از مباحث فقهی هستند. این مقاله به تحلیل و بررسی روایات مربوط به احکام از دیدگاه علی (ع) می‌پردازد.
 

چکیده بزرگ‌ترین دشمن سعادت و رستگاری آدمی نفس خودبین و هوس‌مدار اوست. این مرتبه از نفس زمینه را برای راه‌یابی اخلاق ناپسند به ‌عرصة وجود انسان فراهم می‌کند؛ اگر آدمی با این مرتبه از نفس مبارزه کند، می‌تواند خویشتن اصلی خود را پیدا کند و به مرتبة بالاتری نائل آید. از‌این‌رو، مجاهده با نفس و کنار‌زدن هواهای نفسانی موجب به‌بار‌نشستن اخلاق و شکوفا‌شدن آن در وجود آدمی می‌شود. در‌عین‌حال، تنوع و کثرت جلوه‌های هوا و هوس در انسان مبارزه با آن را دشوار می‌کند؛ به‌ویژه به این سبب که هوا دربرابر عقل است، اما از جنس عقل عملی، نه عقل نظری، و هوای نفس مانع پدید‌آمدن انگیزه‌هایی است که برای تحریک عقل عملی لازم‌اند. هوای نفس حتی در عقل نظری هم اختلال ایجاد می‌کند؛ به‌طوری‌که گاه انسان باطل را حق می‌انگارد یا عملاً به شرک روی می‌آورد. ازآن‌جا‌که در منطق قرآن منشأ همة گناهان به هواپرستی منتهی می‌شود و مرجع همة اوصاف رذیله شرک است، هواپرستی در‌حقیقت شرک ربوبی است. ازاین‌رو، علمای اخلاق «تخلیه»، خالی‌کردن نفس از رذایل، را بر «تحلیه»، آراستن نفس به زیورهای اخلاقی، مقدم می‌دانند و آن را عامل شکوفایی فضایل اخلاقی برمی‌شمارند.

چکیده یهودیان در نیم قرن اول هجری منشأ اقدامات فرهنگی گوناگونی بودند و بر کل جامعة اسلامی تأثیر گذاشتند. مناسبات سیاسی و اجتماعی یهودیان با مسلمانان و روابط یهودیان با اعراب ساکن جزیرة‌‌العرب، ازیک‌طرف، و سطحی‌نگری عمومی و ناتوانی سه خلیفة اول از ارائة الگوی مورد نظر اسلام، ازسوی دیگر، فرهنگ اسلامی را با چالشی جدی مواجه ساخت و باعث جلب اعتماد عمومی به بزرگان این قوم شد. با بهره‌برداری یهودیان از این موقعیت هویت جمعی تغییر کرد و جامعه به‌سمت عرف‌گرایی پیش رفت و اشاعة عقاید خرافی باعث تحریف حقایق و تغییر وضع فرهنگی ـ اجتماعی جامعه شد. تغییری که نقش مهمی در تحولات فرهنگی و اجتماعی و سیاسی نیم قرن اول هجری ایفا کرد. سیاست‌مداران این قوم برای پیشبرد اهداف خود مواضعشان را تغییر دادند و بدنة قدرت را متأثر کردند. آنان با تأمین مطالب مورد نیاز قصه‌گویان بر افکار عمومی و حکومت تأثیرگذار بودند.