نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، دانشکده علوم قرآنی، آمل، ایران

چکیده

نظریۀ «آمیختگی مفهومی»، انگاره­ای چندفضایی است که از برجسته­ترین نظریات ژیل فوکونیه و مارک ترنر به شمار می­آید. این نظریه در فهم پیچیدگیهای ذهن بشری با گذر از الگوی دو دامنه­ای، فضایی چهاردامنه­ای فراهم آورده که متشکل از دو فضای درون­داد، فضایی عام و فضایی آمیخته برای ساخت معانی ­نوظهور است، نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی در حوزة شناختی، نظریۀ آمیختگی مفهومی را در تحلیل استعاره مفهومی نهج­البلاغه مورد پردازش قرار می­دهد و کارکرد این فضای تخیلی را در زایش معانی نوین تبیین می­نماید. مهم‌ترین رهیافت‌های این جستار آنکه این مدل شناختی در بسیاری از مفاهیم دینی و اخلاقی استعاری بنیاد نهج­البلاغه همچون تقوا، فسق و فجور، مرگ، کوته­بینی و بلند­نظری انسان و.. قابل بازسازی بوده و به تبلور تعابیر جدید متن می­پردازد؛ افزون بر آن، سازة شناختی موجود در نهج­البلاغه، تعابیر اصیل و منطقیِ سیاق­مند به حساب می­آیند و حکایت از سبکی بی­بدیل و هدفمند دارند

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تحلیل شناختی استعاره در نهج البلاغه (بر پایه نظریة ترنر و فوکونیه)

نویسنده [English]

  • sayyedeh fatemeh salimi

Assistant Professor of Arabic Language and Literature, University of Science and education of Quran karim, Amol, Iran

چکیده [English]

نظریۀ «آمیختگی مفهومی»، انگاره­ای چندفضایی است که از برجسته­ترین نظریات ژیل فوکونیه و مارک ترنر به شمار می­آید. این نظریه در فهم پیچیدگیهای ذهن بشری با گذر از الگوی دو دامنه­ای، فضایی چهاردامنه­ای فراهم آورده که متشکل از دو فضای درون­داد، فضایی عام و فضایی آمیخته برای ساخت معانی ­نوظهور است، نوشتار حاضر با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی در حوزة شناختی، نظریۀ آمیختگی مفهومی را در تحلیل استعاره مفهومی نهج­البلاغه مورد پردازش قرار می­دهد و کارکرد این فضای تخیلی را در زایش معانی نوین تبیین می­نماید. مهم‌ترین رهیافت‌های این جستار آنکه این مدل شناختی در بسیاری از مفاهیم دینی و اخلاقی استعاری بنیاد نهج­البلاغه همچون تقوا، فسق و فجور، مرگ، کوته­بینی و بلند­نظری انسان و.. قابل بازسازی بوده و به تبلور تعابیر جدید متن می­پردازد؛ افزون بر آن، سازة شناختی موجود در نهج­البلاغه، تعابیر اصیل و منطقیِ سیاق­مند به حساب می­آیند و حکایت از سبکی بی­بدیل و هدفمند دارند.

کلیدواژه‌ها [English]

  • معناشناسی‌شناختی
  • آمیختگی مفهومی
  • استعاره شناختی
  • تحلیل معنایی
  • گفتمان نهج‌البلاغه
اردبیلی، لیلا و دیگران(1394). «پیوستگی معنایی از منظر نظریه آمیختگی مفهومی»، جستارهای زبانی، عدد6، ش 5، صص 47-27
ارکانی­بهبهانی، محمود(1377). شناخت ودرمان وسوسه و وسواس در اسلام، چاپ اول، قم: نشر مجمع ذخائر اسلامی
ازﻫﺮی، محمد­بن­أحمد(1421ق). ﺗﻬﺬﯾﺐ اللغة، ﺑﯿﺮوت: دار إحیاء التراث العربی.
اسدی­ریزی، زهرا(1389ش). «ترمینولوژی یقین و شک از منظر قرآن کریم وعترت»، مجله اخلاق، شماره نوزدهم، عدد6، صص 40-5
باقری، مهری(1378ش). مقدمات زبان­شناسی، چاپ10، تهران: قطره
برکت، بهزاد و دیگران(1390). «روایت­شناسی شناختی (کاربست نظریه آمیختگی مفهومی بر قصه­های عامیانه ایرانی)»، ادب­پژوهی، ش 21، صص 31-9
بهروز، صمد و نصری، عبدالله(1394ش). «آسیب­شناسی کرامت انسانی از منظر نهج­البلاغه(عوامل و زمینه­­سازهای معرفتی)»، انسان­پژوهی دینی، سال 12، ش­33، صص 27-5
پورابراهیم، شیرین و دیگران (1390ش). «بررسی مفهوم بصیرت در زبان قرآن در چارچوب معنی­شناسی شناختی»، پژوهش‌های زبانشناسی، سال سوم، ش2، صص 34-19
حاجی­حسنی، عباس و دیگران (1391). زراعت و باغبانی عمومی، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران
راسخ­مهند، محمد (1389). درآمدی بر زبان­شناسی شناختی(نظریه­ها و مفاهیم)، تهران: سمت.
راغب­اصفهانی، حسین­بن­محمد(1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، دمشق: دارالقلم.
روشن، بلقیس و اردبیلی، لیلا(1392). مقدمه­ای بر معناشناسی شناختی، تهران: علم.
سید رضی(1378). نهج­البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
شوشتری، نورالله بن شریف­الدین (1409 ق). إحقاق الحق وإزهاق الباطل، 16 مجلد، قم: کتابخانه عمومی آیة­الله مرعشی نجفی
صادقی، لیلا (1390 ش). «شناخت جهان متن رباعیات خیام بر اساس نگاشت نظام با رویکرد شعرشناسی شناختی»، جستارهای ادبی، سال چهل و چهارم، ش 175، صص 129-107
صفوی، کورش(1384ش). درآمدی بر معنی‌شناسی، چ سوم، تهران: انتشارات سورۀ مهر
طباطبایی، محمد حسین (1294ق). تفسیر المیزان، ط2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
العسکری، حسن­بن­عبدالله(1390). معجم الفروق اللغویة، ترجمة مهدی کاظمیان و زهرا رضاخواه، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
علوی تراکمه­ای، سید مجتبی(1377ش). شرح خطبة متقین، قم، انتشارات هجرت.
فراهیدی، خلیل بن احمد(بی­تا). العین، قم: انتشارات هجرت.
فیارتز، کورت(1390). تصحیح فرضیه توارث : تعامل میان سلسله­مراتب استعاری و مجازی، ترجمة لیلا صادقی، تهران: نقش جهان.
قائمی‌نیا، علی‌رضا(1390ش). معنی‌شناسی شناختی قرآن، چ­اول، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی
قرشی بنابی، سید علی اکبر(1371). قاموس قرآن، چاپ ششم، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
قرشی بنابی، سید علی اکبر(1377). مفردات نهج­البلاغه، مصحح محمدحسین بکایی، تهران: نشر قبله
کریمایی، علی اعظم(1389ش). «شیوه­های ارتقای خودواپایشی و خودحفاظتی در مواجهه با جرائم امنیتی و غیرامنیتی»، فصلنامة حفیظ، سال سوم، شمارة 10، تهران.
گلفام، ارسلان و ممسنی، شیرین(1387). «بررسی راهبردهای شناختی استعاره و کنایه تصوری در اصطلاحات حاوی اعضای بدن»، پازند، شماره 12
مصطفوی، حسن(1380ش). التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت و فرهنگ ارشاد اسلامی.
-مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1380ش). تفسیر نمونه، چ نوزدهم، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مؤذنی، علی­محمد، خنجری، شهروز (1393). «تحلیل برخی از استعاره­های مفهومی فارسی با استفاده از الگوی شبکه­ای ادغام، ادب فارسی، سال 4، ش 1، صص 16-1
نعمة، أنطوان و دیگران (2015م). المنجد فی اللغة العربیة المعاصرة، ط5، بیروت: دار الشروق
نورمحمدی، مهتاب(1387). تحلیل مفهومی استعاره­های نهج­البلاغه: رویکرد زبان­شناسی شناختی،  پایان­نامة کارشناسی ارشد، رشته­ی زبان­شناسی همگانی، دانشگاه تربیت مدرس.
هاشمی­خویی، حبیب­الله بن محمد(بی­تا). منهاج البراعة فی شرح نهج­البلاغة، شرح حسن حسن­زاده آملی، تهران: مکتبة اسلامیة
هاوکس، ترنس(1377). استعاره، ترجمة فرزانه طاهری، تهران: انتشارات مرکز.