نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسنده
محقق رسمی مرکز پژوهش های معصومیه
چکیده
اگر کسی بخواهد رفتار و خلقیاتش را به خوبی یا بدی متصف کند یا رفتار دیگران را مورد ارزیابی اخلاقی قرار دهد، نیازمند شناختِ خوب و بد است. مکاتب اخلاقی بر اساس مبانی و رویکردهای متفاوت، به این نیاز پاسخ دادهاند و حاصل آن، نظریات عمده اخلاقی؛ «پیامدگرایی»،«وظیفهگرایی»و«فضیلتگرایی» است. مکتب اخلاقی اسلام نیز در زمینه ارزشاخلاقی، صاحبنظر است اما دیدگاه اخلاقی آن، در قالب نظریه، درنیامده است. یکی از طرق استنباط نظریه اخلاقی اسلام، تبیین نقاط اشتراک و افتراق مکاتب اخلاقی با گزارههای اخلاقی مطرح در آیات و روایات است. پژوهشهای متعددی به این روش انجام گرفتهاست اما با وجود اعتبار قابل توجه نهج البلاغه به عنوان کتاب حدیثی – اخلاقی جامع، پژوهشهای اندکی، دیدگاه اخلاقی اسلام را به روایت نهج البلاغه، در مقایسه با سایر مکاتب اخلاقی، بررسی کردهاند. از اینرو در این نوشتار با انتخاب پیامدگرایی، این سوال مطرح شدهاست که چه نسبتی میان دیدگاه مستنبط از گزارههای اخلاقی نهجالبلاغه با دیدگاه پیامدگرایی وجود دارد؟ با روش توصیفی – تحلیلی، این مقایسه انجام گرفت. حاصلآنکه هرچند، فرازهای اخلاقی نهج البلاغه که میان فعل و نتیجه آن پیوند برقرار میکند، فراوان است اما دیدگاه نهجالبلاغه، دیدگاهی پیامدگرایانه نیست؛ زیرا ویژگیهایی در گزارههای اخلاقی نهجالبلاغه هست که با پیامدگرایی با رویکردهای مختلف آن همسو نیست، مانند پیوند نداشتن خوبی برخی اعمال با نتایج آنها، مطلوبیت فعل بدون لحاظ نفع شخصی، یکسان نبودن مسئولیت اخلاقی نسبت به همگان. بنابرین احتمال دارد گستردگی ذکر نتایج افعال اخلاقی در نهج البلاغه، کارکرد دیگری داشته باشد که باید در پژوهش های دیگری به آن پرداخته شود.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
A Comparative Analysis of the Moral Viewpoint of Nahj al-Balagha and Consequentialism
نویسنده [English]
- Fatemeh Marzieh Hosseini Kashani
Official researcher of Masoomiya Research Center
چکیده [English]
If someone intends to describe their behavior and dispositions as good or evil or make a moral assessment of the others’ behavior, they need to know the good and evil. Schools of moral philosophy have responded to the need based on their different foundations and approaches, and as a result there are three main theories of morality: teleological ethics, deontological ethics, and virtue ethics. Islam’s school of morality has its own viewpoint, but it has not taken the form of a theory. One of the ways to infer the moral theory of Islam is through explaining commonalities and differences between schools of morality and morality-themed statements in the Koranic verses and hadiths. Several researches have been conducted using this method. However, in spite of Nahj al-Balagha’s substantial credence as a comprehensive hadith and morality-themed book, no research was found which would examine the Islamic moral viewpoint as narrated by Nahj al-Balagha. Thus, this study has chosen consequentialism to ask the question of what is the relationship between the theory of morality and the viewpoint inferred from Nahj al-Balagha. The comparison was drawn using the analytic-descriptive method. The research result was that while there are many morality-themed phrases in Nahj al-Balagha which establish a relationship between actions and their consequences, Nahj al-Blagha’s viewpoint is not a consequentialist one, because morality-themed statements in the book are characterized by features that are out of line with consequentialism, such as a lack of connection between goodness of some actions and their consequences; desirability of an action regardless of one’s personal interest; different moral responsibilities towards different people; and the gradation of the concepts of good and evil. Therefore, it seems that the high frequency of making mentions of the consequences of moral actions in the book has a motivational function.
کلیدواژه‌ها [English]
- moral value
- morality in Nahj al-Balagha
- consequentialism
- egotism
- altruism
)