نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

تاریخ اسلام، دانشیار، گروه معارف اسلامی، دانشکده الهیات و معارف اهل بیت(ع)(دانشکده ادبیات و علوم انسانی)، دانشگاه اصفهان، اصفهان

چکیده

این جستار به دنبال آن است تا یک روایت پیوسته از شخصیت عبیده بن عمرو سلمانی و مواضع او در نبرد صفین ارائه نماید. تاکنون پژوهش مستقلی در این زمینه صورت نگرفته و گزارش‌های موجود پراکنده و دارای تعارض است. پژوهش کتابخانه‌ای حاضر به روش مطالعه تاریخی و توصیفی، اسنادی تنظیم شده و گونه‌های منابع فریقین مورد استفاده قرار گرفته است. نتایج حاصل گویای آن است که دلیل تعارض اخبار، تصحیف و بی‌توجهی نویسندگان نسبت به نظام اجتماعی و قومی عرب و برخی جانب داری ها بوده است. آنچه روشن است این‌که آراء و اندیشه‌ عبیده و مواضع او در نبرد صفین تحت تأثیر برخی از صحابه و شرایط حاکم بر عراق است. ترجیح عبیده برای جهاد با کفار و جدایی او از امام علی(ع)، در تفرقه سپاه عراق و فرجام نبرد اثر گذاشت و با قراین موجود نمی‌توان او را از رجال شیعه به شمار آورد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

.

نویسنده [English]

  • Maryam msaeedyan

چکیده [English]

.

ابن‌أعثم (1411ق).الفتوح، تحقیق علی شیری، ج2، بیروت: دار الأضواء
ابن‌حجر (1415ق).الإصابه فی تمییز الصحابه، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، ج1-7-6، بیروت: دارالکتب العلمیة
ابن‌حزم [بی‌تا].الإحکام فی الأصول الأحکام، تحقیق احمدشاکر، ج5-6-8، [بی جا]: نشر زکریا علی یوسف
ابن‌سعد، محمد(1414ق). الطبقات الکبری، ج1و3و6، تحقیق محمد بن صامل السلمی، الطائف: المکتبة الصدیق
ابن‌شبه، عمر( 1410ق).تاریخ المدینة المنورة، تحقیق فهیم محمد شلتوت، ج2،ط. الثانیة، قم: دارالفکر
ابن‌قتیبه (1992ق).المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، ط. الثانیة،القاهرة: الهیئة المصریة
ابن‌ماکولا(1411ق). الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف والمختلف فی الاسماء والکنی والانساب،ج6، بیروت: دار الکتب العلمیة
ابن‌ابی الحدید (1404ق). شرح نهج‌البلاغه، محمد ابوالفضل ابراهیم، ج 3-4-7، قم: مکتبه المرعشی النجفی
ابن‌أبی خیثمه(1427ق). التاریخ الکبیر، تحقیق صلاح بن فتحی هلال، القاهره: الفاروق الحدیثه
ابن‌اثیر، عزالدین علی (1385ق). الکامل فی التاریخ، ج3-12، بیروت: دار صادر
ابن‌اثیر، عزالدین علی[بی‌تا]. اسدالغابه فی معرفه الصحابه، ج3، بیروت: دار الکتب العلمیة
ابن‌اثیر، عزالدین علی[بی‌تا]. اللباب فی تهذیب الأنساب، ج1-2، بیروت: دار صادر
ابن‌الجزری، محمد بن محمد(1351ق). غایه النهایه فی طبقات القراء، ج1، برجستراسر: مکتبه ابن‌تیمیه
ابن‌باذش، احمد بن علی[بی‌تا]. الإقناع فی القراءات السبع، ج1، [بی‌جا]: دار الصحابه
ابن‌حبان، محمد(1393ق). الثقات، ج2، حیدرآباد دکن: موسسه الکتب الثقافه
ابن‌‌حبان، محمد(1411ق).، مشاهیر علماء الأمصار وأعلام فقهاء الأقطار، تحقیق مرزوق على ابراهیم، ج1، المنصوره: دار الوفاء
ابن‌حجر، احمد بن علی[بی‌تا]. العجاب فی بیان الأسباب، تحقیق عبد الحکیم محمد الأنیس، ج1، دار ابن‌الجوزی
ابن‌حجر، احمد بن علی[بی‌تا]. تبصیر المنتبه بتحریر المشتبه، تحقیق: محمدعلی النجار، ج3-1، بیروت: المکتبه العلمیه
ابن‌سعد، محمد(1410ق). الطبقات الکبرى، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، ج1-3-6، بیروت: دارالکتب العلمیه
ابن‌‌عبدالبر قرطبى(1415ق). الاستیعاب فى معرفة الصحابه، ج1-3، بیروت: دارالکتب العلمیه
ابن‌عساکر(1415ق). تاریخ مدینه دمشق، تحقیق علی شیری، ج53-7، بیروت: دارالفکر
ابن‌عماد حنبلی(1406ق). شذرات الذهب، تحقیق الارناؤوط، ج1، دمشق، بیروت: دارابن‌کثیر
ابن‌قنفذ، احمد بن حسن(1403ق). الوفیات (معجم زمنی للصحابه وأعلام المحدثین والفقهاء والمؤلفین)، تحقیق عادل نویهض، ج1، ط.الرابعه،بیروت: دار الآفاق الجدیده
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر(1407ق). البدایه والنهایه، ج7-8، بیروت: دارالفکر
ابن‌هشام(1355ق). السیره النبویه، تحقیق مصطفی السقا، ابراهیم الابیاری، عبدالحفیظ شبلی، ج4، تهران: انتشارات ایران
ابواسحاق الشیرازی، إبراهیم(1970م). طبقات الفقهاء تحقیق إحسان عباس، ج1، بیروت: دار الرائد العربی
ابوعبید، قاسم بن سلام(1410ق). النسب، تحقیق ودراسه مریم خیر الدرع وتقدیم سهیل زکار، بیروت: دارالفکر
ابونصر البخاری، احمد بن محمد(1407ق). الهدایه والإرشاد فی معرفه أهل الثقه والسداد، تحقیق عبدالله اللیثی، ج2، بیروت: دار المعرفه
أحمد بن حنبل،[بیتا].مسند احمد،ج1، بیروت: دار صادر
اربلی، علی بن عیسی(1421ق). کشف الغمه فی معرفه الأئمه، ج1، قم: منشورات الشریف الرضی
بحرانی‌، هاشم(1413ق). مدینه معاجز، ج2، قم: مؤسسه المعارف الإسلامیه
بخاری، محمد بن اسماعیل (1401ق).صحیح البخاری، ج1، بیروت: دارالفکر
بخاری، محمد بن إسماعیل(1384ق). التاریخ الکبیر، ج5-1-6، حیدر آباد دکن: دائره المعارف العثمانیه
برقی، احمد بن محمد(1342ش). رجال البرقی، دانشگاه تهران، 1342 ش.
بلاذری، احمد بن یحیی(1417ق). أنساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار/ریاض زرکلی، ج2، بیروت: دارالفکر
بلاذری، احمد بن یحیی(1988ق). فتوح البلدان، بإشراف لجنه تحقیق التراث، ج2، بیروت: دارالمکتبه الهلال
بیات، یوسف، پرویز رستگار، عزیزی، حسین(1380ش). راویان مشترک: پژوهشی در بازشناسی راویان مشترک شیعه و اهل سنت، ج1، قم: بوستان کتاب
پور اسماعیل، احسان (1395ش). «ارزیابی شخصیت و عملکرد عبدالله بن مسعود»، پژوهش نامه قرآن و حدیث، بهار و تابستان1395، شماره 18
ترمذی، محمد بن عیسى(1413ق). الشمائل المحمدیة والخصائل المصطفویة، تحقیق سید بن عباس الجلیمی، مکه المکرمه: نشر مصطفى احمد الباز
ترمذی، محمد بن عیسى(1998م). الجامع الکبیر، تحقیق بشار عواد معروف، ج4-5-6، بیروت: دار الغرب الإسلامی
جناتی، محمدابراهیم(1372ش). ادوار اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی، ج1، تهران: مؤسسه کیهان
حجری، محمد(1416ق). مجموع البلدان یمن وقبائلها، تحقیق وتصحیح ومراجعه اسماعیل بن علی الأکوع، ج2، [بی جا]: دارالحکمه الیماینه، ط.الثانیه
الحکام نیشابوری، محمد(1406). المستدرک، ج1، بیروت: دار المعرفة
خطیب البغدادی، احمد بن علی(1417ق). تاریخ بغداد، دراسه وتحقیق: مصطفى عبد القادر عطا، ج1-11-12، بیروت: دار الکتب العلمیه
خطیب البغدادی، احمد بن علی(1985م). تلخیص المتشابه فی الرسم، تحقیق: سُکینة الشهابی، ج1، دمشق: طلاس
خلیفه بن خیاط(1414ق). کتاب الطبقات، حققّه سهیل زکار، بیروت: دارالفکر، بیروت
الخوئی، ابوالقاسم(1369ش). معجم رجال الحدیث، ج12، قم: مؤسسة الخوئی الإسلامیة
دارقطنی، علی بن عمر(1406ق). المؤتَلِف والمختَلِف، تحقیق موفق بن عبد الله بن عبد القادر، ج3، بیروت: دار الغرب الإسلامی
دارقطنی، علی بن عمر(1406ق). ذکر أسماء التابعین ومن بعدهم ممن صحت روایته عن الثقات عند البخاری ومسلم، تحقیق بوران الضناوی / کمال یوسف الحوت، ج1-2، بیروت: مؤسسه الکتب الثقافیه
دینوری، ابو حنیفه(1368ش/1960م). اخبار الطوال، تحقیق عبدالمنعم عامر، قم: منشورات الرضی
ذهبی، محمد بن احمد(1413ق). تذکره الحفاظ، ج1، مکتبه الحرم المکی: داراحیاء التراث العربی
ذهبی، محمد بن احمد(1414ق). تاریخ اسلام و وفیات المشاهیروالاعلام، تحقیق عمرعبدالسلام تدمری، ج5-6ط.الثانیه، بیروت: دارالکتاب العربی
ذهبی، محمد بن احمد(1427ق). سیر اعلام النبلاء، ج5، قاهره: دار الحدیث
رافعی، عبد الکریم بن محمد[بی‌تا]. التدوین فی اخبار قزوین، تحقیق عزیزالله، عطاردی، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محمد علی بیضون
زُبَیدی، مرتضی حسینی[بی‌تا]. تاج العروس من جواهر القاموس، ج 3-24، بیروت: المکتبه الحیاه
سجستانی، سلیمان بن اشعث(1403ق). سؤالات أبی عبید الآجری أبا داود السجستانی فی الجرح والتعدیل، تحقیق محمد علی قاسم العمری (1403ق)، ج1-2-3، المدینه المنوره: عماده البحث العلمی بالجامعه الإسلامیه
سخاوی، شمس الدین محمد[بیتا]، الأعلان بالتوبیخ لمن ذم أهل التاریخ، تصحیح روزنتال و صالح احمد العلی، بیروت: دارالکتب العلمیة
اصغر محمود آبادی و مریم،سعیدیان جزی(1390ش). «بررسی نقش قبیله مراد در تاریخ اسلام و تشیع تا پایان امویان»، فصلنامه شیعه شناسی، تابستان 1390ش، شماره34
سمرقندی، علاء الدین محمد(1405ق). تحفه الفقهاء، بیروت: دار الکتب العلمیه
سمعانی، عبدالکریم(1408ق). الانساب، تحقیق عبدالرحمن بن یحیی المعلمی، ج7، حیدرآباد: مجله دایره المعارف العثمانیه
شهابی، محمود(1387ش). ادوار فقه، ج3، چاپ ششم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
طبری، محمد(1387ق).تاریخ الأمم و الملوک، ج4،ط. الثانیة،بیروت: دارالتراث
(شیخ) طوسی، محمد(1415ق). الرجال، قم: مؤسسه النشر الاسلامی
عسکری، حسن بن عبدالله(1402ق). تصحیفات المحدثین، محمود احمد میره، ج2، قاهره: العربیه الحدیثه
العینى، محمود بن احمد(1427ق). مغانی الأخیار فی شرح أسامی رجال معانی الآثار، تحقیق محمد حسن محمد حسن إسماعیل، ج2، بیروت: دار الکتب العلمیه
فاضل جواد، ابن‌سعد کاظمی(1389ش). مسالک الأفهام إلى آیات الأحکام، ج1، تهران: انتشارات مرتضوی
قمی، حسن بن محمد(1361ش). تاریخ قم، ترجمه حسن بن علی قمی، تصحیح جلال الدین تهرانی، تهران: توس
کلبی، هشام بن محمد[بی‌تا]. جمهره النسب، تحقیق محمود فردوس العظم، دمشق: دار الیقظة العربیه
کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی الأصول والروضه، مع شرح الکافی الجامع للمولى محمد صالح المازندرانی، ج7، ضبط وتصحیح السید علی عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی
المبرد، محمد(1420ق).المقتضب، تحقیق حسن حمد، ج1، بیروت: دارالکتب العلمیة
محمدی ری شهری، محمد(1379ش). موسوعه الإمام على بن أبى طالب علیه السلام، ج13، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
المزی، یوسف بن عبدالرحمن(1400ق). تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، تحقیق بشار عواد معروف، بیروت: مؤسسه الرساله
مسلم بن الحجاج النیسابوری(1404ق). الکنى والأسماء، تحقیق عبد الرحیم محمد احمد القشقری، ج2،المدینه المنوره: الجامعه الإسلامیه
معرفت، محمدهادی(1379ش). تفسیر و مفسران، ج1، قم: التمهید
مفتخری، حسین، کوچکی، فرشته(1380ش). «قُرّاء و نقش ایشان در تحولات قرن اول هجری»، فصلنامه تاریخ اسلام، 1380، شماره 22
(شیخ) مفید، محمد(1960م). الارشاد، ج2، قم: آل البیت
(شیخ) مفید، محمد[بی‌تا]. الاختصاص، علی اکبر غفاری، قم: جامعه المدرسین فی للحوزه العلمیه
مقدسی، محمد( 1411ق).أحسن التقاسیم فی معرفة الأقالیم، ج1، [بی جا]: مکتبة مدبولی
مقدسی، مطهر[بی‌تا]. البدء و التاریخ، تحقیق پورسعید، ج3-2، [بی جا]: مکتبه الثقاقه الدینیه
منقری، نصربن مزاحم(1382ش). وقعه صفین، عبدالسلام محمد هارون، الحدیث: مؤسسه العربیه، ط.الثانیه
نسائی، احمد بن شعیب (1348ه).سنن النسائی، ج1، بیروت: دار الفکر
نظارتی زاده، احمد، جدیدی، ناصر(1396ش). «ﺗﺄثیرجریان فکری عبدالله‌بن‌مسعود و شاگردانش بر حوادث قرن اول قمری در کوفه»، پژوهش‌های تاریخی، تابستان 1396،دوره 9، شماره 2، شماره پیاپی 34
النووی، محیی الدین یحیى[بی‌تا]. تهذیب الأسماء واللغاتف، تحقیق شرکه العلماء، ج1، بیروت: دار الکتب العلمیه
همدانی، حسن(1408ق). الاکلیل من اخبار الیمن و انساب حمیر (کتاب العاشر)، بیروت: دارالیمینیه، ط.الثانیه
یعقوبی، ابن‌واضح[بی‌تا]. تاریخ، ج1-2، قم: مؤسسه النشر و فرهنگ اهل بیت(ع)
https://www.porseman.com/article/1/7/1398، «مختار قبل از قیام»،43024