نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته دکتری تاریخ تشیع دانشگاه اصفهان، ، tofigh_saeed@yahoo.com (
2 دانش آموخته دکتری تاریخ تشیع، vajiheh.miri@gmail.com
چکیده
ابن حجاج بغدادی، شاعر امامی مذهب قرن چهارم و سُراینده قصیده «الفـائیّـة» میباشد. وی با عضدالدوله بویهی و شریف مرتضی معاصر بوده است. کتاب الـدُّر النَّـضیـد تألیف سید بهاءالدین علی بن عبدالحمید الحسینی، برای نخستین بار روایتی را در مورد مناسبت و زمان خواندن قصیده «الفـائیّـة» توسط ابنحجاج گزارش میکند، که بیش از آنکه به یک رخداد تاریخی نزدیک باشد به داستانی ذهنی میماند. مقاله حاضر با روش توصیفی تحلیلی در مقام آن است که به نقد روایت مذکور بپردازد.
با توجه به سن اندک شریف مرتضی، دلخوری سید مرتضی از عضدالدوله، عدم ذکر روایت الـدُّر النَّـضیـد در مصادر تاریخی، آشفتگی در روایت، عدم اعتبار خواب نزد شریف مرتضی، مردود بودن فحاشی در منطق اهل البیت(علیهم السلام)، روشن میشود روایت کتاب الـدُّر النَّـضیـد که به منظور ترسیم جایگاهی رفیع برای ابنحجاج نزد امیرالمؤمنین و ائمه اطهار(علیهم السلام) و مقدسنمایی شخصیت وی، برای نخستین بار گزارش شده است؛ فاقد اعتبار تاریخی کافی و محل تردید، بلکه مردود است؛ و در نتیجه عذرخواهی شریف مرتضی از ابن حجاج پذیرفتنی نیست.
کلیدواژهها
عنوان مقاله [English]
.
نویسندگان [English]
- saeed tofigh 1
- vajiheh miri 2
1
2
چکیده [English]
.
- آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن (1403). الذریعه إلی تصانیف الشیعه، جلد 8، بیروت: دار الأضواء.
- آقا بزرگ طهرانی، محمد محسن (1408). مصفی المقال فی مُصَنفی علم الرجال، تصحیح علی نقی منزوی، الطبعه الثانیة، بیروت: دار العلوم.
- ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبه الله (1378). شرح نهج البلاغه، تحقیق محمّد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: داراحیاء الکتب العربیه، عیسی البابی الحلبی و شُرکاه.
- ابن اثیر، أبوالحسن علی بن محمّد الجرزی(1385). الکامل فی التاریخ، مجلدات 8 و 9، بیروت: دارصادر.
- ابن بسام الأندلسی، أبی الحسن علی(2000). الذخیرة فی محاسن أهل الجزیرة، تحقیق احسان عباس، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
- ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمن بن علی بن محمد(1412). المنتظم فی تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر، ، جلد 14، بیروت: دار الکتب العلمیه.
- ابن حزم الأندلسی، أبی محمد علی بن احمد(1382). جمهره أنساب العرب، تحقیق عبدالسلام محمد هارون، الطبعه الخامسه، القاهره: دارالمعارف.
- ابن خلکان، ابی العباس شمس الدین احمد بن محمد(1364). وفیات الأعیان و أنباء ابناء الزمان، تحقیق احسان عباس، مجلدات 2، 3 و 4، الطبعه الثانیه، قم: منشورات الشریف الرضی.
- ابن خلدون؛ عبدالرحمن بن محمّد(1408). العبر و دیوان المبتدا و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت: دار الفکر، الطبعة الثانیة.
- ابن شهرآشوب، محمّد بن علی السروی المازندرانی(1380). معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم قدیماً و حدیثاً(تتمة کتاب الفهرست للشیخ أبی جعفر الطوسی)، مقدمه محمد صادق بحر العلوم، النجف الأشرف: المطبعة الحیدریة.
- ابن العبری، غریغوریوس الملطی(1992). تاریخ مختصر الدول، تحقیق انطون صالحانی الیسوعی، بیروت: دار الشرق.
- ابن عماد حنبلی، شهاب الدین ابوالفلاح عبدالحی بن احمد(1406). شذرات الذهب فی أخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، دمشق_بیروت: دار ابن کثیر.
- ابن عنبه، جمال الدین احمد بن علی الحسینی(1425). عمدة الطالب فی انساب آل ابی طالب، الطبعة الثانیة، قم: مؤسسة انصاریان للطباعة و النشر.
- ابن کثیر، ابوالفداء اسماعیل بن عمر(1407). البدایه و النهایه، جلد 11، بیروت: دارالفکر.
- ابن مزاحم، نصر المنقری(1382). وقعه صفین، تحقیق عبدالسلام محمّد هارون، الطبعة الثانیة، القاهره: المؤسسه العربیه الحدیثه.
- البغدادی، اسماعیل باشا بن محمد(1951). هدیة العارفین: أسماء المؤلفین و آثار المصنفین، ج 1، إستانبول: مؤسسة التاریخ العربی.
- افندی، المیرزا عبدالله اصفهانی(1415). ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، باهتمام السید محمود المرعشی، تحقیق السید أحمد الحسینی، ج 2 و 4، قم: مکتبة آیة الله العظمی المراعشی النجفی.
- الأمین، السید محسن(1403). أعیان الشیعة، جلد 8، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
- امینی نجفی، عبدالحسین احمد(1414). الغدیر فی الکتاب و السنه و الأدب، جلد 4، بیروت: مؤسسی الأعلمی للمطبوعات.
- تنکابنی، محمّد بن سلیمان(1372). تذکرة العلماء، به اهتمام محمّد رضا اظهری و غلامرضا پرنده، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
- ثعالبی، أبومنصور عبدالملک بن محمّد بن اسماعیل النیسابوری(1403). یتیمة الدهر فی محاسن أهل العصر، شرح و تحقیق مفید محمّد قمیحة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
- الجبّوری، کامل سلیمان(1424). معجم الأدباء مِن العصر الجاهلی حتّی سنة 2002 م، جلد 4، بیروت: دار الکتب العلمیه، منشورات محّمد علی بیضون.
- جعفریان، رسول(1371). جغرافیای تاریخی و انسانی شیعه در جهان اسلام، قم: انتشارات انصاریان.
- الجواهری، عبدالعزیز(1342). آثار الشیعة الإمامیة، طهران: مطبعه مجلس الشوری.
- حرز الدین، محمّد حسین بن علی(1427). تاریخ النجف الأشرف، تعلیق عبدالرزاق محمد حسین حرز الدین، جلد 2، قم: انتشارات دلیل ما.
- حر عاملی، الشیخ محمّد بن الحسن(1362). أمل الآمل فی علماء جبل عامل، تحقیق السید أحمد الحسینی، قم: دار الکتاب الإسلامی.
- الحسنی الیمنی، ضیاءالدین یوسف بن یحیی(1420). نسمه السحر بذکر مَن تشیع و شعر، تحقیق کامل سلمان الجبّوری، بیروت: دار المؤرخ العربی.
- الحکیم، حسن عیسی(1427). المفصل فی تاریخ النجف الأشرف، قم: المکتبة الحیدریة.
- خطیب بغدادی، أبی بکر أحمد بن علی(1422). تاریخُ بغداد أو مدینه السلام، تحقیق بشار عوّاد معروف، مجلدات 8 و 13، بیروت: دار الغرب الإسلامی.
- ذهبی، شمس الدین محمّد بن أحمد بن عثمان(1413). تاریخ الإسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، جلد 26، الطبعة الثانیة، بیروت: دارالکتاب العربی.
- السماوی، محمّد(1422). الطلیعه مِن شُعراء الشیعه، تحقیق کامل سلمان الجبّوری، جلد 1، بیروت: دار المؤرخ العربی.
- سیوطی، جلال الدین عبدالرحمن بن أبی بکر(1384). بُغیة الوُعاة فی طبقات اللغویّین و النّحاة، تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، جلد 2، القاهره: مطبعه عیسی البابی الحلبی و شرکاه.
- شرارة، عبداللطیف(1993). الشریف الرضیّ دراسةٌ و مختارات، بیروت: الشرکة العالمیّة للکتاب شمل/ دار الکتاب العالمی_الدار الافریقیة العربیة.
- الشریف الرضی، السیّد أبو الحسن محمّد بن الحسین (1406). دیوان الشریف الرضی، جلد 2، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
- الشریف الرضی، السیّد أبو الحسن محمّد بن الحسین (1379). نهج البلاغه، ترجمه محمد دشتی، قم، ایران.
- الشیبی، کامل مصطفی(1982). الصلة بین التصوف و التشیع (النزعات الصوفیة فی التشیع)، الطبعه الثالثه، بیروت: دار الاندلس.
- الصدر، السید حسن هادی الکاظمی (1375). تأسیس الشیعة لعلوم الإسلام، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
- طوسی، محمد بن الحسن (بیتا). الفهرست، تصحیح و تعلیق السیّد محمّد صادق آل بحر العلوم، النجف: المکتبة المرتضویة.
- علم الهدی، سیّد مرتضی علی بن الحسین (بیتا). رسائل الشریف المرتضی، تقدیم و اشراف السید احمد الحسینی، مجلدات 1، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
- علم الهدی، سیّد مرتضی علی بن الحسین(1998). غُرر الفوائد و دُرر القلائد (أمالی المرتضی)، تصحیح محمّد ابوالفضل ابراهیم، جلد 2، القاهره: دار الفکر العربی.
- القمّی، الشیخ عباس(1368). الکُنی و الألقاب، مقدمه محمّد هادی الأمینی، مجلدات 1 و 2، طهران: مکتبة الصدر.
- القمّی، الشیخ عباس(1430). سفینة البحار و مدینة الحکم و الآثار، تحقیق مجمع البحوث الإسلامیة، تقدیم و إشراف علی اکبر الهی الخراسانیّ، الطبعه الثالثه، مشهد المقدسة: مجمع البحوث الإسلامیة للآستانة الرضویة المقدسة.
- کرمر، جوئل ل(1375). احیای فرهنگی در عهد آل بویه، ترجمه محمد سعید حنایی کاشانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
- الکنتوری، السید اعجاز حسین بن محمّدقلی النیسابوری(1409). کشف الحجب و الأستار عن أسماء الکُتب و الأسفار، مع مقدمه لسماحة العلامة آیة الله العظمی المرعشی النجفی، جلد 1، الطبعة الثانیة، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی.
- ماوردی، أبی الحسن علی بن محمّد البصری(1427). الأحکام السلطانیة، تحقیق أحمد جاد، القاهره: دار الحدیث.
- مجلسی، محمّد باقر(1403). بحار الأنوار الجامعة لِدُرر أخبار الأئمة الأطهار، جلد 1، الطبعة الثالثة المصححة، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محیالدین، عبدالرزاق(1957). أدب المرتضی من سیرته و آثاره، بغداد: مطبعه المعارف.
- مسکویه الرازی، أبو علی احمد بن محمّد(1379). تجاربُ الأمم و تعاقبُ الهِمم، تحقیق ابوالقاسم امامی، جلد 6، تهران: انتشارات سروش.
- مظفر، محمّد حسین(1408). تاریخ الشیعة، الطبعة الثانیة، بیروت: دار الزهراء.
- موسوی خوانساری، میرزا محمد باقر(1411). روضات الجنّات فی احوال العلماء و السّادات، مجلدات 3و 4، بیروت: دار الإسلامیة.
- النجاشی الکوفی، أبیالعباس احمدبنعلی الأسدی (۱۴۰۸). رجال النجاشی، تحقیق محمد جواد النائینی، بیروت: دار الأضواء.
- النوری الطبرسی، المیرزا الشیخ حسین(1429 الف). خاتمة مستدرک الوسائل، تحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، جلد 3، بیروت: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث.
- النوری الطبرسی، المیرزا الشیخ حسین (1429 ب). دار السّلام فیما یتعلق بالمنام و الرؤیا، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
- یافعی، عبدالله بن أسعد بن علی(1417). مرآة الجنان و عبرة الیقظان فی معرفة ما یعتبر من حوادث الزمان، تحشیه خلیل المنصور، جلد 2، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمّد علی بیضون.
- یاقوت الحموی، شهاب الدین یاقوت بن عبدالله الرومی(1993). معجم الأدباء إرشاد الأریب الی معرفة الأدیب، تحقیق احسان عباس، مجلدات 3، 4 و 6، بیروت: دار الغرب الإسلامی.