نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه رازی، wsabzianpoor@yahoo.com
2 دانشیار گروه زبان و ادبیات عربی، دانشگاه پیام نور، faroogh.nemati@gmail.com
چکیده
بر اساس نظریه بینامتنیت، هر متن ادبی، آگاه یا ناخودآگاه، زایش و باز خوانشی از آثار ادبی پیش از خود یا معاصر با خود است. نهج البلاغه از هنگام ظهور تاکنون ، همواره به عنوان یکی از منابع مهم و کلیدی ادبای عرب به شمار میرود. محمد بن ادریس شافعی از عالمان و فقیهان قرن دوم هجری و پیشوای مذهب شافعی است که بسیاری از مفاهیم حکمی و اخلاقی را به لباس نظم درآورده است. وی با توجه به عشق و ارادتش به علی (ع) که از یک سو قافله سالار شعر و ادب بوده و از دیگر سو وامدار حکمت الهی و قرآنی است، سخنان حکیمانه آن حضرت را در لایه های اشعار خود جا داده است. در این
پژوهش به روش تحلیلی - توصیفی و با استقراء الفاظ و مضامین گهربار نه جالبلاغه، ضمن بررسی اشکال مختلف اثرپذیری شافعی از کلام امام علی (ع)، نشان می دهیم که وی علاوه بر ارادت و اخلاص ویژه به ساحت آن امام (ع)، مانند بسیاری دیگر از ادیبان و شاعران عرب و ایرانی، سیراب از سرچشمه زلال حکمتهای آن حضرت شده است.
یافتههای این پژوهش گویای آن است که در دیوان شافعی و نثر وی، انواع مختلفی از اثرپذیری تصویری، لفظی و معنایی از نهجالبلاغه به چشم میخورد.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
.
نویسندگان [English]
- wahid sabzianpoor 1
- faroogh nemati 2
1
2
ابراهیم، أمل، ( 2000 )، الأثر العربى فى أدب السعد ، ى الدار الثقافیة للنشر، القاهرة الطبعة الثانیة.
ابن ابی الحدید، ( 1965 )، شرح نهج البلاغ،ه تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، دارالاحیاء. بیروت.
......................، (بی تا)، شرح نهج البلاغ،ة انتشارات اسماعیلیان، قم.
ابن خلکان، ابو العباس شمس الدین أحمد بن محمد بن أبی بکر، ( 1948 م) وفیات الاعیا ، ن تحقیق
الشیخ محمد محی الدین عبد الحمید، مکتبة النهضة المصریة، الطبعة الأولی، الجزء الرابع.
1985 )، البدایة و النهای،ة مکتبة المعارف، بیروت. - ابن کثیر، ابو الفداء، ( 1405
العسکری، ابوهلال، ( 1302 )، التفضیل بین بلاغتی العرب و العج ، م در کتاب التحفة البهیة و الطرفة
.221 - الشهیة، چاپ الجوائب، قسطنطنیة، ص 211
احمدیان، ملاعبدا...، ( 1375 )، تجزیه و تحلیل زندگانی امام شافع ، ی چاپ دوم، نشر احسان.
الاصبهانى، احمد بن عبد الله، ( 1980 )، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیا،ء دار الکتاب العربی، بیروت.
الامینى النجفى، محمد هادى، ( 1401 )، نهج البلاغة و أثره على الأدب العرب ، ى مؤسسة نهج البلاغة،
الطبع الأول.
البیهقى، احمد بن الحسین، ( 1971 )، مناقب الشافع ، ى تحقیق احمد صقر، مکتبة دار التراث، بیروت.
توکلی، محمد رئوف، ( 1361 )، چهار امام اهل سنت و جماع ، ت چاپ دوم، تهران: نشر احسان.
ثعالبی، ابو منصور، (بىتا)، الاعجاز و الایجا،ز مکتبة دار البیان. بغداد.
الجاحظ، عمربن بحر، ( 1968 )، البیان و التبیی ، ن دار الفکر للجمیع، بیروت.
حموی، یاقوت، (بیتا)؛ معجم الادبا،ء ج 21 ، بیروت: دار صادر.
الذهبى، محمد بن احمد، ( 1990 )، تاریخ الاسلا،م تحقیق عمر عبد السلام التدمرى، دار الکتاب العربی،
بیروت.
الرازی، الفخر، ( 1429 )، الامام الشافعی مناقبه و علم، ه تحقیق الشیخ محمود جیرة ا...، الدار الثقافیة
للنشر، القاهرة.
راستگو، سید محمد، ( 1380 )، تجلی قرآن و حدیث در شعر فارس ، ی تهران: سمت.
سهلب، نصری، ( 1973 )، فی خطی عل ، ی دار الکتّاب، بیروت.
الشافعی، محمد بن ادریس، ( 1380 )، الدیوا ، ن تحقیق و جمع آوری دکتر مجاهد مصطفی بهجت، شرح
و ترجمه فارسی دکتر عباس اطمینانی، انتشارات دانشگاه کردستان.
.....................................، (بیتا)، الدیوا ، ن شرحه و ضبط نصوصه و قدم له الدکتور عمر فاروق الطباع،
بیروت.
اثرپذیری شعر و نثر امام شافعی از سخنان امام علی (ع) 71
شریف رضی، ابوالحسن محمد بن الحسین، ( 1386 )، مقدمه نهج البلاغ،ه ترجمه سید محمد مهدی
جعفری، چاپ اول، مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر، تهران.
ضیف، شوقی، ( 1966 )، تاریخ الادب العربى: العصر العباسى الاو ، ل الطبعة الرابعة، دارالمعارف بمصر
عباس، احسان، ( 1988 )، عبد الحمید بن یحیی الکات ، ب دار الشروق للنشر و التوزیع، عمان، الاردن.
عبدالرحیم، محمد، ( 2005 )، مقدمه دیوان الامام الشافع ، ی دارالفکر، بیروت.
فاخوری، حنا، ( 1987 )، تاریخ الادب العرب ، ی المکتبة البولیسة، بیروت.
فرائد السلو ، ک ( 1368 )، مؤلف ناشناس، تصحیح و تحشیه نورانی وصال و غلامرضا افراسیابی، تهران:
نشر پاژنگ.
مسعودی، ( 1384 )، مروج الذه ، ب تحقیق محمد محی الدین عبد الحمید، مکتبة التجارب، مصر.
مصطفی بهجت، مجاهد، ( 1380 )، شعر امام شافع ، ی شرح و ترجمه فارسی دکتر عباس اطمینانی،
سنندج: انتشارات دانشگاه کردستان.
نخلة، امین، ( 2002 )؛ المئ،ة ط 1، الدار الإسلامیة، بیروت.
یعقوب، امیل بدیع، ( 1411 ) مقدمه بر دیوان شافع ، ی دار الکتب العربی، بیروت.
عسکری--------------- -، (بى تا)، جمهرة الأمثا ، ل تحقیق محمد ابو الفضل ابراهیم و عبدالمجید
قطامش، بیروت، دار الجیل
جاحظ، عمربن بحر. ( 1983 ). الأمل و المأمو . ل تحقیق محمد رضا ششن . الطبعة الثانیة . دار الکتاب
الجدید.
راغب الاصفهانی، ابو القاسم الحسین بن محمد بن المفضل( 1420 )، محاضرات الادباء و محاورات
الشعراء و البلغا،ء حققه وضبط نصوصه و علق حواشیه الدکتور عمر الطباع، شرکة دار الارقم بن ابی
الارقم للطباعة و النشر.
، مقالات و بررسیه،ا دفتر 68 ،« نگاهی به مضامین و موضوعات دیوان شافعی » ،( امیدی، جلیل، ( 1379
197 - صص 171
مجله علوم اجتماعی و انسانی ،« تأثیر نهج البلاغه بر ادب فارسی » ،( جعفری، سید محمد مهدی، ( 1384
17 - دانشگاه شیرا،ز شماره اول، دوره بیست و دوم، صص 1
مجله دانشکده ادبیات و علوم انسان ، ی ،« سخنان علی (ع) در آیینه شعر عربی » ،( خاقانی، محمد، ( 1381
171- 39 ،صص 131 - ش 35
مجل هى ،« مقایسه حکمت در شاهنامه و متون عربى قرن سوم تا پنجم » ( سبزیانپور، وحید، ( 1384
انجمن ایرانى زبان و ادبیات عرب ، ى شماره 1، بهار 84 ، صص 127 تا 128
مجله مقالات و بررسیها، دانشکده ،« تأثیر کلام علی (ع) در ادب الصغیر » ؛(1387) ،- ----------
71 – الهیات دانشگاه تهرا ، ن دفتر 88 ، صص 53
72 پژوه شنامة علوی، سال دهم، شمارة دوم، پاییز و زمستان 1398
فصلنامه علوم اسلام ، ی دانشگاه پیام ،« تأثیر نهج البلاغه در گلستان سعدی » ،(1388) ،- ----------
126- نور، سال اول، شماره صفر، صص 105
مجله دانشکده ،« تأثیر پند های انوشروان و بزرگمهر بر گلستان سعدی » ،(1388) ،- ----------
124- ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معل ، م سال 17 ، شماره 64 ، صص 91
پژوهشهای قرآن و حدیث، ،« تأثیر کلام امام علی (ع) در اشعار ابو العتاهیة » (1389) ،- ----------
100 - ( مقالات و بررسیهای سابق) ،شماره یکم، سال 43 ، بهار و تابستان 1389 ، صص 79
تیارات التدلیس فى اسناد کلمات الامام علی(ع) من الجاحظ الى لوئیس » ،(1429) ،- ----------
، مجلة العلوم الانسانیة الدولیة للجمهوریة الاسلامیة الایرانی، ة السنة الخامسة عشر، العدد 15 « ماف
صص 77 الی 89
کتاب ماه ادبیا ، ت ،« تأملی در سرچشمه های حکمت در گلستان سعدی » ،(1390) ،- ----------
46- سال چهارم، شماره 48 ، پیاپی 162 ، صص 36
فصلنامه نقد و ،« تأثیر حکمتهای نهج البلاغه در ترجمه عربی کلیله و دمنه » ،(1390) ،- ----------
100- ادبیات تطبیق ، ی دانشکده ادبیات دانشگاه رازی، شماره 1، ص 75
بازتاب زندگی علی (ع) و صفات بی بدیل ایشان در اشعار عربی » ،( شیروی خوزانی، مصطفی، ( 1381
مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهرا ، ن ش 164 ، دوره 52 ، صص 323 تا ،« معاصر
.338
60 - تراثن،ا شماره 34 ، صص 110 ،« ما قیل فی نهج البلاغه من نظم ونثر » ،( طباطبایی، عبدالعزیز، ( 1372
نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی ،« نهج البلاغه و شعر کهن پارسی » ،( طغیانی، اسحق، ( 1384
. دانشگاه شهید باهنر کرما ، ن شماره 17 ، صص 53 تا 80
مجله انجمن ایرانی زبان و ادبیات ،« اهل بیت (ع) در دیوان شافعی » ،( میر قادری، فضل ا...، ( 1384
148 – عر ، ب سال اول، شماره 3، صص 127
مجله آفاق الحضارة الاسلامی،ة ،« نهج البلاغة و اثره فی الادب العربی » ،( میرزا محمد، على رضا، ( 1382
. سال ششم، شماره 12 ، صص 329 تا
)