اعتبارسنجی اصالت خطبه 219 نهج البلاغه با بررسی چالش ها و دیدگاه های حدیثی و تاریخی خطبه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضوهیأت علمی دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم قم

2 کارشناس ارشد دانشگاه علوم ومعارف قرآن کریم قم،

3 استاد یار و عضوهیأت علمی دانشگاه و علوم ومعارف قرآن کریم

چکیده
خطبه 219 نهج البلاغه که برخی از شارحین آنرا در مدح خلیفه دوم از سوی امام می دانند، درحوزه سند ودلالت همواره با چالش ها و دیدگاه های متفاوتی روبرو بوده است. برخی بزرگان شیعه صحت انتساب این سخنان به امام علی علیه السلام را مورد تشکیک قرار داده و ایراد آن از سوی امام را انکار کرده اند. از سوی دیگر فهم محتوی خطبه، در بستر بررسی های اسنادی و رجالی و مصادر تاریخی آن، با نظر داشت شرایط حاکم بر فضای صدور، وقوع آن را امکان پذیر می نماید. از این رو مقاله حاضر در پی بررسی اصالت خطبه مذکور و هموارسازی فهم محتوی اصلی آن از طریق تحلیل دیدگاه اندیشمندان این حوزه و بررسی اسناد و رجال و مصادر تاریخی خطبه می باشد. نتایج این بررسی ها نشان از آن دارد که تشکیک در صحت انتساب خطبه صحیح نمی باشد و اگر چه از منظر رجال منابع خطبه ضعیف است اما به علت کثرت متون نقل کننده ، اعتبار روایت پذیرفته است و بررسی فضای صدور خطبه  نشان از آن دارد که امام  در شرایطی ناخواسته و ناگزیر قرار داشته و ناگزیر از جملاتی در مورد خلیفه دوم که تا حدی ستایش نیز از آن قابل برداشت بوده است.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله English

اعتبارسنجی اصالت خطبه 219 نهج البلاغه با بررسی چالش ها و دیدگاه های حدیثی و تاریخی خطبه

نویسندگان English

rahman oshryrh 1
mehran khaksar 2
amin naghib 3
چکیده English

خطبه 219 نهج البلاغه که برخی از شارحین آنرا در مدح خلیفه دوم از سوی امام می دانند، درحوزه سند ودلالت همواره با چالش ها و دیدگاه های متفاوتی روبرو بوده است. برخی بزرگان شیعه صحت انتساب این سخنان به امام علی علیه السلام را مورد تشکیک قرار داده و ایراد آن از سوی امام را انکار کرده اند. از سوی دیگر فهم محتوی خطبه، در بستر بررسی های اسنادی و رجالی و مصادر تاریخی آن، با نظر داشت شرایط حاکم بر فضای صدور، وقوع آن را امکان پذیر می نماید. از این رو مقاله حاضر در پی بررسی اصالت خطبه مذکور و هموارسازی فهم محتوی اصلی آن از طریق تحلیل دیدگاه اندیشمندان این حوزه و بررسی اسناد و رجال و مصادر تاریخی خطبه می باشد. نتایج این بررسی ها نشان از آن دارد که تشکیک در صحت انتساب خطبه صحیح نمی باشد و اگر چه از منظر رجال منابع خطبه ضعیف است اما به علت کثرت متون نقل کننده ، اعتبار روایت پذیرفته است و بررسی فضای صدور خطبه  نشان از آن دارد که امام  در شرایطی ناخواسته و ناگزیر قرار داشته و ناگزیر از جملاتی در مورد خلیفه دوم که تا حدی ستایش نیز از آن قابل برداشت بوده است.

کلیدواژه‌ها English

واژگان کلیدی: خطبه 219
نهج البلاغه
خلیفه دوم
حدیثی
تاریخی
  1. ·        قرآن کریم
  2. ·        نهج البلاغه
    1. ابراهیم ، یحیی بن ابراهیم ، (1380) ، ارشادالمؤمنین الی معرفه نهج البلاغه المبین ، حسینی جلالی ، محمد جواد ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: دلیل ما.
    2. ابن ابی الحدید ، عزالدین ابوحامد ، (1377) ، شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: مکبه آیت الله مرعشی نجفی.
    3. ابن اثیر ، محمد الجزری ، (1421) ، النهایه فی غریب الحدیث و الاثر ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: سعودی ، ناشر: دارابن الجوزی.
    4. ابن اعرابی ، احمد بن محمدبن زیاد ، (1408) ، المعجم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارابن جوزی.
    5. ابن حجر عسقلانی ،احمد بن علی ، (1404)، تهذیب التهذیب ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالفکر.
    6. _______________، احمد بن علی ، (1408) ، تقریب التهذیب ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالکتب العلمیه.
    7. ________________، احمد بن علی ، (1415) ، الإصابه فی تمییز الصحابه ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالکتب­ العلمیه.
    8. ابن سعد ، محمد ، ، (1408) ، الطبقات الکبری ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارلکتب العلمیه .
    9. ابن عبدالبر ، یوسف بن عبدالله ، (1412) ، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالجیل.
    10. ابن عساکر ، علی بن حسن ، (1415) ، تاریخ دمشق ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع.
    11. ابن قتیبه دینوری ، (1408) ، عبدالله بن مسلم ، غریب الحدیث ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالکتب العلمیه.
    12. ابن کثیر ، اسماعیل بن عمر ، (بی تا) ، البدایه و النهایه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قاهره ، ناشر: المکتبه التوفیقیه.
    13. ابن منظور ، محمد بن مکرم ، (1997ق) ، لسان العرب ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارصادر.
    14. احمد زاده ، ناصر ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: اشرفی.
    15. اردبیلی ، (بی تا) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، بی جا ، بی نا .
    16. ارفع ، کاظم ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: فیض کاشانی.
    17. ارکان التمیمی ، (1434) ، شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالمحجه الیضاء.
    18. ازدی نیشابوری ، فضل بن شاذان ، (1387) ، الایضاح فی الرد علی سائرالفرق ، حسینی ارموی ، سید جلال الدین ، نوبت چاپ: اول، محل انتشار: بیروت ، ناشر: مؤسسه التاریخ العربی.
    19. استادولی ، حسین ، (1384) ، ترجمه نهج البلاغه، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: اسوه.
    20. افتخارزاده، محمود ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: روزگار.
    21. انصاری ، امیرحسین؛ شکوه کلام در نهج البلاغه ، اول، قم: مرکز بین المللی ترجمه و نشر المصطفی ، بی تا .
    22. انصاری قمی ، محمد علی ، (1384) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: امام عصر (عج ).
    23. انصاریان ، حسین ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: سوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: پیام آزادی.
    24. اولیائی ، نبی الدین ، (1378) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: پنجم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: پرچین.
    25. آقامیرزایی ، ناهید ، (1379) ، ترجمه نهج االبلاغه ، محل انتشار: تهران ، ناشر: بهزاد.
    26. آیتی، عبدالمجید ، (1378) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: سوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    27. بحرانی ، میثم بن میثم بن علی ، (1362) ، شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: دوم ، بی جا ، ناشر: نشر الکتاب الاسلامی.
    28. بیهقی انصاری ، علی بن زید ، (1380) ، معارج نهج البلاغه ، الطیب ، اسعد ، نبوت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: بوستان کتاب.
    29. بیهقی کیدری ، قطب الدین محمدبن الحسن ، (1375) ، حدائق الحقائق فی شرح النهج البلاغه ، عطاردی ، عزیزالله ، بنیاد نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: انتشارات عطارد.
    30. پدرام ، علی ، (1388) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: فقاهت.
    31. تشکری،  شهاب ، (1386) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: اسوه.
    32. جعفری ، محمد تقی ، (1378) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
    33. جعفری ، محمد مهدی ، (1386) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: ذکر.
    34. ___________________، (1380) ، پرتوی از نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
    35. _________________ ، (بی تا) ، پژوهشی در اسناد ومدارک نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: قلم.
    36. جوینی ، عزیزالله ، (1377) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: دانشگاه تهران.
    37. حجتی ، مهدی ، (1382) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: فاخر.
    38. الحسون ، شیخ فارس ، (1425) ، نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: سوریه ، ناشر: مؤسسه البلاغ.
    39. الحسینی الخطیب ، عبدالزهراء ، (1409) ، مصادر نهج البلاغه و أسانیده ، نوبت چاپ: چهارم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالزهراء.
    40. حسینی شیرازی ، سید محمد ، (1394) ، توضیح نهج البلاغه ، محل انتشار: قم ، ناشر: دلیل ما.
    41. حسینی شیرازی ، صادق ، (1393) ، استفتائات ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: رشید.
    42. دخیل ، علی محمد علی ، (1409) ، شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالمرتضی.
    43. دشتی، محمد ، (1378) ، مجموعه آشنایی با نهج البلاغه اسناد و مدارک نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: موسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین(علیه السلام).
    44. _________ ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: انتشارات قم.
    45. دین پرور ، جمال الدین ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: بنیاد نهج البلاغه.
    46. ذهبی ، احمد بن عثمان ، (1407) ، تاریخ الاسلام ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالکتب العربی.
    47. راوندی ، قطب الدین سعید بن هبه الله ، (1364) ، منهاج البراعه فی شرح نهج البلاغه ، کوهکمری ، سید عبدالطیف ، نوبت چاپ: اوّل ، ناشر: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.
    48. رزاقی ، محمود ، (1390) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: خوشه پروین.
    49. زمانی ، مصطفی ، (1384) ، ترجمه و شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: مؤسسه انتشارات نبوی.
    50. زمانیان ، احمد ، (1390) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: اسوه.
    51. زمخشری ، محمود بن عمر ، (بی تا) ، الفائق فی غریب الحدیث ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالمعرفه للطباعه و النشر.
    52. سبحانی ، جعفر ، (1382) ، حوار مع الشیخ صالح بن عبدالله الدرویش ، محل انتشار: قم ، ناشر: مؤسسه امام صادق (علیه السلام).
    53. سرخسی ، علی بن ناصر ، (1415) ، اعلام نهج البلاغه ، عطاردی ، عزیزالله ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: نشر عطارد.
    54. سلطانی ، محمد حسین ، (1379) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: به آفرین.
    55. سیوطی ، عبدالرحمن بن ابی بکر ، (1424) ، جامع الاحادیث ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالفکر.
    56. شاهین ، داریوش ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: سازمان انتشارات جاویدان.
    57. الشرفی، عبدالهادی ، (1386) ، تهذیب شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: قم ، ناشر: داراحدیث.
    58. شریعت ، محمد جواد ، (1376) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: اساطیر.
    59. شریفی پردیسی ، مهدی ، (1379) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: گویه.
    60. شوشتری ، محمد تقی ، (1376) ، بهج الصباغه فی شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: امیرکبیر.
    61. شهیدی ، جعفر ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: هجدهم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
    62. شیروانی ، علی ، (1380) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: نسیم حیات.
    63. صبحی ، صالح ، (بی تا) ، فرهنگ لغات نهج البلاغه ، رحیمی نیا ، مصطفی ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: اندیشه اسلامی.
    64. طبری ، محمد بن جریر ، (1387) ، تاریخ الامم و الملوک ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دار التراث
    65. طهماسبی ، محمد ، (1382) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: انعام.
    66. عابدینی مطلق ، کاظم ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: چهارم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: مؤسسه انتشارات آفرینه.
    67. العاملی، جعفر مرتضی ، (1430) ، الصحیح من سیره الامام علی(علیه السلام) ، نوبت چاپ: دوم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: المرکزالاسلامی للدراسات.
    68. عبدالرحمن البدری ، عادل ، (1421) ، نزهة االنظر فی غریب النهج و الاثر ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: موسسه المعارف الاسلامیه.
    69. عبده ، محمد ، (بی تا) ، شرح النهج البلاغه ، محل انتشار: قاهره ، ناشر: مطبعه الاستقامه.
    70. عرشی ، امتیاز علی خان ، (1363) ، استناد نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: امیر کبیر.
    71. عقیقی بخشایشی ، (1388) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: نوید اسلام.
    72. فارسی ، محسن ، (1368) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: هشتم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: امیرکبیر.
    73. فقیهی ، علی اصغر ، (1380) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: مشرقین.
    74. فولادوند ، محمد مهدی ، (1380) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: صائب.
    75. فیض الاسلام ، علینقی ، (1378) ، ترجمه و شرح نهج البلاغ ، نوبت چاپ: سوم ، محل انتشار: تهران ، ناشر : فیض الاسلام.
    76. قزوینی ، ملاصالح ، (1380) ، شرح­نهج البلاغه، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: کتابفروشی اسلامیه.
    77. کاسب ، عزیزالله ، (1379ش) ، ترجمه نهج البلاغه ، دوم ، تهران: محمد.
    78. کاشانی ، ملافتح الله ، (1378) ، تنبیه الغافلین و تذکره العارفین ، مصحح سید جواد ذهنی تهرانی ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: پیام حق.
    79. کیدری بیهقی ، قطب الدین ، (1375) ، حدائق الحقائق فی شرح نهج البلاغه ، عطاردی ، عزیزالله ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: نشر عطارد.
    80. لبیب ، بیضون ، (1375) ، تصنیف نهج البلاغه ، نوبت چاپ: سوم ، محل انتشار: قم ، ناشر: مکتب الاعلام الاسلامی.
    81. مبشری ، اسدالله ، (1394) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: یازدهم ، بی جا ، بی تا.
    82. متقی هندی ، حسام الدین ، (1405ق) ، کنز العمال فی سنن الأقوال والأفعال ، نوبت چاپ: پنجم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: مؤسسه الرساله.
    83. مجد ، امید ، (1379) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: امید مجد.
    84. مجلسی، محمد باقر، (1403) ، بحارالانوار ، اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: داراحیاء التراث العربی.
    85. ­­­­­­­­­­­­­­­ _______________ ، (1408ق) ، شرح نهج البلاغه المقتطف من بحار الانوار للعلامه المجلسی ، انصاریان ، علی ، حاج علی فرد ، مرتضی ، محل انتشار: تهران ، نوبت چاپ: اول ، ناشر: وزارت ارشاد.
    86. محمدی مقدم ، قربانعلی ، (1375) ، ترجمه شرح نهج البلاغه ابن میثم ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: مشهد ، ناشر: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
    87. محمودی ، محمد باقر ، (1387) ، نهج السعاده فی مستدرک نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: مؤسسه التضامن الفکری.
    88. مرندی ، رضا ، (1389) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: پیام محراب.
    89. مزی ، جمال الدین یوسف ؛ تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، بیروت: مؤسسه الرساله ، 1406ق.
    90. مطهری ، مرتضی ، (1377) ، مجموعه آثار ، نوبت چاپ: هشتم ، محل انتشار: تهران ، ناشر: صدرا.
    91. مظاهری ، علی اکبر ، (1389) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: جمال .
    92. مغنیه ، محمد جواد ، (1999م) ، فی ظلال نهج البلاغه ، نوبت چاپ: چهارم ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالعلم الملایین.
    93. مقیمی ، محمد ، (1380) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: گلستان کتاب.
    94. مکارم ، ناصر ، (1384) ، پیام امام ( ترجمه و شرح نهج البلاغه ) ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: مدرسه الامام علی بن ابی طالب.
    95. ملائی، حسین ، (1381) ، ترجمه منظوم نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تبریز ، ناشر: احرار.
    96. منصوری ، ذبیح الله ، (1379) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: ارمغان دانش.
    97. منهاج، ابراهیم ، (1387) ، نهج البلاغه ­به­صورت موضوعی ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر : نشرحبیب.
    98. الموسوی، عباس علی ، (1418) ، شرح نهج البلاغه، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالرسول­الاکرم.
    99. المؤدب ، حسین بن الحسن بن الحسین ، (بی تا) ، نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، بی جا.

    100.میرزایی ، علی اکبر ، (1388) ، ترجمه نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: قم ، ناشر: زمینه سازان ظهور.

    101.نقوی القاینی ،محمد تقی ، (1384) ، مفتاح السعاده فی شرح النهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: قائن.

    102.نمیری ، عمربن شبه ، (1415) ، تاریخ المدینه ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالفکر.

    103.نواب لاهیجی ، میرزا محمد باقر ، (بی تا) ، شرح نهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، بی نا.

    104.هاشمی ، مسعود ، (1385) ، روان ترین متن کامل فارسی نهج البلاغه (ویرایش و شرح) ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: تهران ، ناشر: فرهنگ جامع.

    105.هاشمی الخوئی ، میرزا حبیب الله ، (1434) ، منهاج البراعه ، فی شرح النهج البلاغه ، نوبت چاپ: اول ، محل انتشار: بیروت ، ناشر: دارالمحجه البیضاء.

    106.مردانی ، مهدی ، (1390) ، اعتبار سنجی انگاره ستایش امام علی ( علیه السلام ) از خلیفه دوم بر پایه خطبه 228 نهج البلاغه ، مجله علوم حدیث ، شماره های 59 و 60.