نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س)
2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)
3 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا (س) ،
4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه اصفهان
چکیده
ازجمله وظایف خطیر حاکمان اسلامی،موضع‌گیری مناسب دربرابر تهدید مخالفان داخلی می‌باشد.راهکار مناسب،الگوگیری از سیره امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) دربرابر اولین مخالفان داخلی حکومت علوی است.پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت درباره«اصحاب جمل»، با روش علمی و نظام‌مند «تحلیل محتوا»می‌پردازد. از دیدگاه امام،برخورد هدایت‌آمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان اهمیت بسزاییدارد. ایرادحجم عمده‌ای از خطبه‌های روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، هم‌چنین بهره‌وریاز فضایجنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامه‌های مفصل بعد از جنگدر تبیین نتیجه نبرد و تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرازمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامیاست. بنابراین در الگوی رفتاریامام دربرابر مخالفان داخلی،اولویت با «تبیین جنگ‌طلبی و تهدیدهای مخالفان برای جامعه اسلامی» و«تلاش برای هدایت مخالفان و ممانعت از جنگ‌افروزی آنان» می‌باشد. امام درپی«اخذ تعهد از مخالفان جهت پرهیز از فسادگری در جامعه»، درصدد «ریشه‌یابی علل فتنه‌انگیزی مخالفان» برمی‌آید. هم‌چنینعلاوه بر«الزام مخالفان برای پایبندی به بیعت»،بر ضرورت مقابله با آنان «به‌خاطر پیمان‌شکنی‌شان»تأکید می‌کند. ازطرفی، «با اثباتمشروعیت حکومتش»دراحتجاج با مخالفان، به «آموزه‌های قرآنی و روایی» تمسک می‌جوید.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
رفتارشناسی امام علی(علیه‌السلام) با اولین مخالفان داخلی حکومت اسلامی
نویسندگان [English]
- Masoomeh Shirdel 1
- B R 2
- fathiye fattahizadeh 3
- mohammad janipoor 4
1 A
2 A
3
4
چکیده [English]
ازجمله وظایف خطیر حاکمان اسلامی،موضع‌گیری مناسب دربرابر تهدید مخالفان داخلی می‌باشد.راهکار مناسب،الگوگیری از سیره امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) دربرابر اولین مخالفان داخلی حکومت علوی است.پژوهش حاضر به مطالعه مجموع سخنان حضرت درباره«اصحاب جمل»، با روش علمی و نظام‌مند «تحلیل محتوا»می‌پردازد. از دیدگاه امام،برخورد هدایت‌آمیز با مخالفان و تحلیل حرکت سیاسی آنان اهمیت بسزاییدارد. ایرادحجم عمده‌ای از خطبه‌های روشنگرانه حضرت قبل از جنگ، اهتمام وافر ایشان برای گفتگوی مستقیم با مخالفان در آغاز فتنه، هم‌چنین بهره‌وریاز فضایجنگ برای گفتگو با سران مخالفان و موعظه سپاهیان و نیز، نگارش نامه‌های مفصل بعد از جنگدر تبیین نتیجه نبرد و تحلیل «فتنه جمل»، همگی بیانگر بینش فرازمانی حضرت برای اصلاح جامعه اسلامیاست. بنابراین در الگوی رفتاریامام دربرابر مخالفان داخلی،اولویت با «تبیین جنگ‌طلبی و تهدیدهای مخالفان برای جامعه اسلامی» و«تلاش برای هدایت مخالفان و ممانعت از جنگ‌افروزی آنان» می‌باشد. امام درپی«اخذ تعهد از مخالفان جهت پرهیز از فسادگری در جامعه»، درصدد «ریشه‌یابی علل فتنه‌انگیزی مخالفان» برمی‌آید. هم‌چنینعلاوه بر«الزام مخالفان برای پایبندی به بیعت»،بر ضرورت مقابله با آنان «به‌خاطر پیمان‌شکنی‌شان»تأکید می‌کند. ازطرفی، «با اثباتمشروعیت حکومتش»دراحتجاج با مخالفان، به «آموزه‌های قرآنی و روایی» تمسک می‌جوید.
کلیدواژه‌ها [English]
- کلیدواژه‌ها:امام علی(علیه‌السلام)
- اصحاب جمل
- مخالفان داخلی حکومت
- رفتارشناسی
- تحلیل محتوا
- قرآن کریم
- نهج البلاغة. شریف‌الرضى، محمد بن حسین(1414ق)، تحقیق: صبحی صالح، قم: هجرت.
- ابن‌ابی‌الحدید، عبدالحمید بن هبة الله(1404ق)، شرح نهج البلاغه لابن ابی الحدید، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
- ابن‌اثیر، أبوالحسن على بن ابى‌الکرم(1385ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر.
- ابن‌اعثم، أحمد(1411ق)، کتاب الفتوح، تحقیق: على شیرى، بیروت: دارالأضواء.
- ابن‌شهرآشوب، محمد بن على(1379ق)، مناقب آل أبی طالب علیهم‌السلام، قم: علامه.
- ابن‌قتیبه، أبومحمد عبدالله بن مسلم(1410ق)، الإمامة و السیاسة المعروف بتاریخ الخلفاء، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
- احسانی، محمد(1394)، «تعامل با مخالفان در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)»، فصلنامه اندیشه سیاسی در اسلام، شماره 5: 7-32.
- اسکافی، محمد بن عبدالله(1374)، المعیار و الموازنه، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران: نی.
- باردن، لورنس(1374)، تحلیل محتوا، ترجمه: محمد یمنی دوزی سرخابی، ملیحه آشتیانی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
- بلاذرى، احمد بن یحیى(1417ق)، أنساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار، ریاض زرکلى، بیروت: دار الفکر.
- حاجی‌خانی، علی؛ جلیلیان، سعید(1396)، «روش مقابله با کودتا در نهج البلاغه با محوریت حرکت اصحاب جمل»، فصلنامه پژوهشنامه نهج‌البلاغه، سال پنجم، شماره 20: 71-88.
- حرعاملى، محمد بن حسن(1425ق) إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، بیروت: اعلمى.
- حق‌پناه، جعفر(1378)،«اپوزیسیون و امنیت داخلی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامه مطالعات راهبردی، شماره4: 82-98.
- داعی‌نژاد، محمدعلی(1380)، «امام علی(ع) و اصول برخورد با دشمنان»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره 18: 387-399.
- دلشادتهرانی، مصطفی(1394)، سودای پیمان شکنان: تحلیل فتنه جمل با تکیه بر نهج البلاغه، تهران: دریا.
- دینورى، احمد بن داود(1368)، الأخبار الطوال، تحقیق: عبدالمنعم عامر، قم: الرضى.
- ذهبى، شمس‌الدین محمد(1413ق)، تاریخ الاسلام، تحقیق: عمر عبدالسلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربى.
- طباطبایى، محمدحسین(1417ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه.
- طبری، محمد بن جریر(1387ق)، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق: محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث.
- طوسى، محمد بن حسن(1414ق)، الأمالی (للطوسی)، قم: دار الثقافة.
- علیخانی، علی اکبر(1383)، «بنیادهای اخلاقی جمهوری اسلامی؛ بررسی موردی نوع برخورد با مخالفان»، فصلنامه پژوهشی دانشگاه امام صادق علیه‌السلام، شماره22: 153-182.
- قاضی‌زاده، کاظم؛ نیکخواه‌‌منفرد، فاطمه(1392)، «حقوق مخالفان پیش از جنگ و هنگام جنگ از دیدگاه نهج البلاغه»، فصلنامه علمی پژوهشی تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال یازدهم، شماره 1: 127-145.
- کریپندورف، کلوس(1383)، تحلیل محتوا: مبانی روش شناسی، ترجمه: هوشنگ نایبی، تهران: نی.
- لطیفی، علی؛ ظریفیان‌یگانه، محمدحسین(1391)، «اصول و روش‌های تربیتی مواجهه با مخالفان در اخلاق ارتباطی امام علی علیه‌السلام»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهشنامه اخلاق، سال پنجم، شماره15: 101-116.
- مجلسى، محمد باقر(1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- محمدنژاد، لطف الله(1394)، نگاه تحلیلی به واقعه جنگ جمل، ساری: هاوژین.
- محمدی‌مهر، غلامرضا(1389)، روش تحلیل محتوا (راهنمای عملی تحقیق)، تهران: گنجینه علوم انسانی، دانش‌نگار.
- مسعودی، أبوالحسن على بن الحسین(1409ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق: اسعد داغر، قم: دار الهجرة.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان(1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، قم: کنگره شیخ مفید.
- —، الأمالی، تحقیق: حسین استادولى، على اکبر غفارى، قم: کنگره شیخ مفید.
- —، الجمل و النصرة لسید العترة فی حرب البصرة، قم: کنگره شیخ مفید.
- مهوری، محمدحسین(1379)، «سیره امیرالمؤمنین(ع) در برخورد با مخالفان جنگ طلب»، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره17: 428-453.
- نیومن، ویلیام لارنس(1390)، شیوه‌های پژوهش اجتماعی: رویکردهای کیفی و کمی، ترجمه: حسن دانایی‌فرد، حسین کاظمی، تهران: کتاب مهربان نشر.
- نئوندورف، کیمبرلی‌ای(1395)، راهنمای تحلیل محتوا، ترجمه: حامد بخشی، وجیهه جلائیان بخشنده، مشهد: جهاد دانشگاهی مشهد.
- هولستی، ال-آر(1373)، تحلیل محتوا در علوم اجتماعی و انسان، ترجمه: نادر سالارزاده امیری، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.
- هومن، عباس(1393)، راهنمای عملی تحلیل محتوا، تهران: مبتکران، پیشروان.
- یعقوبى، احمد بن أبى یعقوب(بى‌تا)، تاریخ الیعقوبى، بیروت: دار صادر.
)