نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

دکتری تخصصی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یزد

چکیده

چکیده:
مسیّب بن نجبه یکی از اصحاب امام علی(ع)و ازهواخواهان امامت حسنین(ع) بوده است. چنان‌که از اشارات برخی متون ادبی برمی‌آید،مسیّب پس ازواقعه‌ی کربلا نخستین کسی است که برای رهایی اهل بیت امام حسین(ع) به تعقیب کاروان اُسرای شام می‌رود و اخبار و داستان خروج او در حماسه‌ای ناشناخته تحت عنوان مسیّب‌نامه گزارش شده است. گذشته از آن، به استناد متون تاریخی، مسیّب به همراه سلیمان صرد خزاعی از بزرگ‌ترین رهبران نهضت شیعی توّابین محسوب می‌شوند که به خون‌خواهی امام حسین، بر علیه امویان خروج کردند.
    باوجود این سابقه‌ی تاریخی و ادبی، نه تنها تا کنون محقّقان جستار مستقل و روشمندی در هویّت مسیّب و کارنامه‌ی احوالش به دست نداده‌اند، بلکه اشاره‌ای هم در پژوهش‌ها بدو نشده است. نظر بدین نقصان، مقاله‌ی حاضربرای نخستین بار، گزارش مفصّلی از احوال مسیّب بن نجبه به دست داده است.
    رویکرد نگارنده دراین مقاله، تاریخی - فرهنگی است، لذا نخست مبانی نظری تحقیق در بخشی بررسی شده، سپس توصیف مفصّلی از هویّت نَسَبی، اوصاف و القاب و فضایل مسیّب بن نجبه ارائه شده است، آن‌گاه با محوریّت نقش امام علی(ع)، دوران حیات وکارنمایی‌های مسیّب بن نجبه در سه بازه‌ی زمانی تشریح شده‌ است و در پایان به یادکردهای صاحب النّقض از مسیّب توجّه شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

احوال نخستین خون‌خواه حسینی، «مسیّب بن نجبة الفزاری»، در گزارش‌های تاریخی

نویسنده [English]

  • Milad Jafarpoor

persian language & literature of Yazd

چکیده [English]

چکیده:
مسیّب بن نجبه یکی از اصحاب امام علی(ع)و ازهواخواهان امامت حسنین(ع) بوده است. چنان‌که از اشارات برخی متون ادبی برمی‌آید،مسیّب پس ازواقعه‌ی کربلا نخستین کسی است که برای رهایی اهل بیت امام حسین(ع) به تعقیب کاروان اُسرای شام می‌رود و اخبار و داستان خروج او در حماسه‌ای ناشناخته تحت عنوان مسیّب‌نامه گزارش شده است. گذشته از آن، به استناد متون تاریخی، مسیّب به همراه سلیمان صرد خزاعی از بزرگ‌ترین رهبران نهضت شیعی توّابین محسوب می‌شوند که به خون‌خواهی امام حسین، بر علیه امویان خروج کردند.
    باوجود این سابقه‌ی تاریخی و ادبی، نه تنها تا کنون محقّقان جستار مستقل و روشمندی در هویّت مسیّب و کارنامه‌ی احوالش به دست نداده‌اند، بلکه اشاره‌ای هم در پژوهش‌ها بدو نشده است. نظر بدین نقصان، مقاله‌ی حاضربرای نخستین بار، گزارش مفصّلی از احوال مسیّب بن نجبه به دست داده است.
    رویکرد نگارنده دراین مقاله، تاریخی - فرهنگی است، لذا نخست مبانی نظری تحقیق در بخشی بررسی شده، سپس توصیف مفصّلی از هویّت نَسَبی، اوصاف و القاب و فضایل مسیّب بن نجبه ارائه شده است، آن‌گاه با محوریّت نقش امام علی(ع)، دوران حیات وکارنمایی‌های مسیّب بن نجبه در سه بازه‌ی زمانی تشریح شده‌ است و در پایان به یادکردهای صاحب النّقض از مسیّب توجّه شده است.

ابن‌اثیر، علی بن محمّد .(بی‌تا). تاریخ کامل بزرگ اسلام و ایران، ترجمه‌ی عبّاس خلیلی، ج 6، چ 1، تهران: موسسه‌ی مطبوعاتی علمی.
ابن سعد، محمد بن سعد .(1365). طبقات، ترجمه‌ی محمود مهدوی دامغانی، ج 5، چ 1، تهران: فرهنگ و اندیشه.
ابن‌شهرآشوب،  محمد بن علی .(1991). مناقب آل ابی‌طالب، ج 2 و 3، چ 2، بیروت: دارالأضوا.
ابن‌عساکر، أبی‌القاسم علی بن الحسن (1995). تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، تحقیق محبّ‌الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ج 58، بیروت: دارالفکر.
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر .(1998). البدایة و النهایة و معه نهایة البدایة و النهایة فی الفتن و الملاحم، تحقیق صدقی جمیل العطار، دارالفکر.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین .(2006). مقاتل الطّالبین، تحقیق احمد صقر، چ 4، بیروت: مؤسسة الاعلمی للمطبوعات.
أعثم کوفی، محمّد بن علی .(1386). الفتوح، ترجمه‌ی محمّد بن احمد مستوفی هروی، تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، چ 4، تهران: علمی‌وفرهنگی.
الهی، صدرالدّین .(1372). «پس از خواندن کتابی درباره‌ی یک حماسه‌ی دینی عامیانه، مسیّب‌نامه»، مجلّه‌ی ایران‌شناسی، ش 17، صص 130 - 143.
امین الحسینی العاملی، محسن .(1403). أعیان‌الشیعة، تحقیق حسن الأمین، ج 10، بیروت: دارالتّعارف للمطبوعات.
بادکوبه‌ی هزاوه، احمد .(1383). «توّابین»، دانشنامه‌ی جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدّاد عادل، ج 8، چ 1، تهران: بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
بلاذری، احمد بن یحیی .(1996). انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، ج 6، طبعة الأولی، بیروت: دارالفکر.
بهرامیان، علی .(1387). «توّابین»، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج 16، چ 1، تهران: مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.
پورمختار، محسن .(1393). «نکاتی درباره‌ی داستان عامّیانه‌ی مسیّب‌نامه و معرّفی نسخه‌ی فهرست‌ناشده‌ای از آن»، کتاب الکترونیک مقالات نخستین همایش ملّی نگاهی نو به ادبیّات عامّه، دانشگاه ولیعصر رفسنجان(عج).
تتوی، قاضی احمد و آصف‌خان قزوینی .(1382). تاریخ الفی، تصحیح غلامرضا طباطبائی مجد، ج 2، چ 1، تهران: علمی و فرهنگی.
ثقفی کوفی، ابراهیم بن محمّد .(1354). الغارات، تصحیح جلال‌الدّین محدّث اُرموی، 2 ج، چ 1، تهران: انجمن آثار ملّی.
دهخدا، علی‌اکبر .(1377). لغت‌نامه، ج 5، 13، چ 2، تهران: دانشگاه تهران.
رفیعی، علی .(1375). «توّابین»، دایرةالمعارف تشیّع، زیر نظر احمد صدر حاج سیّدجوادی، کامران فانی و بهاءالدّین خرمشاهی، ج5، چ 1، تهران: نشر شهید سعید محبّی.
زرکلی، خیرالدّین .(1969). الاعلام، ج 8 و 3، چ 3، بیروت: بی‌نا.
شوشتری، نورالله بن شریف‌الدّین .(1365). کتاب مستطاب مجالس‌المؤمنین، 2 ج، تهران: اسلامیه.
طبری، محمّد بن جریر .(1362). تاریخ طبری یا تاریخ الرّسل و الملوک، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، ج 7، چ 2، تهران: اساطیر.
___________  .(1377). تاریخ‌نامه‌ی طبری، ترجمه‌ی بلعمی، تصحیح محمّد روشن، 5 ج، چ 1، تهران: سروش.
طرسوسی، ابوطاهر .(1389). داراب‌نامه، تصحیح ذبیح‌الله صفا، 2 ج، چ 4، تهران: علمی و فرهنگی.
عسقلانی،  أحمد بن علی بن حجر .(1995). تهذیب التهذیب، تصحیح ابراهیم الزیبق و عادل مرشد، ج 4، بیروت: موسسة الرسالة.
قرشی، باقرشریف .(۱۴۱۲). حیاة الإمام الحسین علیه‌السلام، بیروت: دارالبلاغة.
__________ .(۱۳۷۶). الحیاة الحسن، ترجمه فخرالدین حجازی، تهران: بعثت.
قزوینی رازی، عبدالجلیل .(1358). النّقض، تصحیح جلال‌الدّین محدّث اُرموی، تهران: انجمن آثار ملّی.
کاشفی سبزواری، حسین واعظ .(1390). روضةالشّهدا، تصحیح علی تسنیمی و حسن ذوالفقاری، چ 1، تهران: معین.
محجوب، محمّدجعفر .(1387). ادبیّات عامّیانه‌ی ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چ 4، تهران: چشمه.
مسعودی، علی بن حسین .(1382). مروج ‌الذّهب و معادن الجوهر، مترجم ابوالقاسم پاینده، 2 ج، چ 7، تهران: علمی و فرهنگی.
__________ .(1389). التنبیه و الاشراف، ترجمه‌ی ابوالقاسم پاینده، چ 4، تهران: علمی و فرهنگی.
مسکویه، احمد بن محمّد .(1366). تجارب‌الاُمم، به کوشش ابوالقاسم امامی، ج 2، چ 1، تهران: سروش.
نجاشی، ابوالعبّاس احمد بن علی .(2010). فهرست اسماء مصنفی الشیعة المشتهر به رجال نجاشی، بیروت: شرکت الأعلمی المطبوعات.
Çetin, Abdülbaki. (2008). «Müseyyeb-Nâme Üzerine On Museyyeb-Name», Journal of Turkish research institute university of Ataturk, vol 15, issue 36, pp 319 - 344.
Erdem, Mehmet Dursum. (2007). Mȕseyyeb-nāme, 1st ed, Ankara: Hece Yayinlari.
Yildirim, Riza. (2015). «In the Name of Hosayn’s Blood: The Memory of Karbala as Ideological Stimulus to the Safavid Revolution», Journal of Persianate Studies (Brill), vol 8, issue 2, pp 127 - 154.