نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران جنوب، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دکتری تخصصی نهج البلاغه دانشگاه قرآن وحدیث

چکیده

شخصیت معاویه به عنوان یکی از خلفای مسلمانان در منابع تاریخی دارای دو وجه متفاوت است. در وجهی او حاکمی با تدبیر است که مردمان به اختیار پذیرفتار و فرمانبردار اویند و در وجه دیگر پادشاهی تجمل گراست که با بی‌تدبیری خود مردمان را به هلاکت کشانده است. بنابراین این سوال پیش می‌آید که شخصیت واقعی او در مقام یک حاکم به چه شکل بوده است. برای دستیابی به پاسخ این سوال گزارشهای تاریخی منابع اولیه با یکدیگر مقایسه شده که با بررسی آنها می‌توان چنین استنباط کرد که معاویه فردی حیله‌گر بوده که مردمان را با فریبکاری به اطاعت کورکورانه خود کشانده و آنان را از سعادت و اصلاح دور کرده است. بویژه که با مقایسه عملکرد وی با شروط مدیریتی ـ که از نهج البلاغه گرفته شده است ـ می‌توان به این نتیجه رسید که او هیچ یک از شروط لازم برای مدیریت را نداشته و در واقع شایسته حکومت بر مردم نبوده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

تحلیل شخصیت معاویه بر اساس گزارشهای تاریخی حکومت او

نویسندگان [English]

  • narges sadat mobalegh 1
  • mostafa delshad tehrani 2

1 payame noor university

قرآن کریم.
آمدى، عبد الواحد تمیمى (بیتا)، غررالحکم‏ودررالکلم، ترجمه محمدعلى‏انصارى‏قمى، چاپ هشتم، تهران: بینا.
ابن‌ابى‌الحدید، عزالدین ابوحامد (1375)، جلوه تاریخ در شرح نهج‏البلاغه ابن‏ابى‏الحدید،ترجمه محمود مهدوى دامغانى، چاپ دوم، تهران: نشر نی.
ابن‌ابى‌الحدید، عزالدین ابوحامد (1337)، شرح‏نهج‏البلاغة، تصحیح محمد ابوالفضل‏ ابراهیم، قم: کتابخانه‏ عمومى‏ آیةالله‏ مرعشى ‏نجفى.
ابن‌اعثم الکوفی، أحمد (1411ق)، کتاب الفتوح، تحقیق علی شیری، بیروت: دار الأضواء للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن حجر العسقلانى، احمد بن على (1415)، الإصابة فى تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبد الموجود و على محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن سعد، محمد (1410)، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عبد البر، أبو عمر یوسف بن عبد الله بن محمد  (1412)، الاستیعاب فى معرفة الأصحاب، تحقیق على محمد البجاوى، بیروت: دار الجیل.
ابن عبد ربه، احمدبن محمد (1407ق)، العقد الفرید، تحقیق مفید محمد قمیحه، الطبعة الثالثة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن قتیبة الدینوری، أبو محمد عبد الله بن مسلم (1992)، المعارف، تحقیق ثروت عکاشة، ط الثانیة، القاهرة: الهیئة المصریة العامة للکتاب.
ابن منظور، محمدبن مکرم (1404ق)، مختصر تاریخ دمشق لابن عساکر، تحقیق روحیة النحاس و ریاض عبدالحمید مراد و محمد مطیع الحافظ و ... ، دمشق: دار الفکر.
ابوبکر الجوهری، احمدبن عبدالعزیز(بیتا)، السقیفه و فدک، تقدیم و جمع و تحقیق محمد هادی الامینی، طهران: مکتبة نینوی الحدیثة.
الامینی، عبدالحسین (1397ق)، الغدیر فی الکتاب و السنة و الادب، الطبعة الرابعة، بیروت: دار الکتب العربی.
البلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی (1394ق)، انساب الأشراف، تحقیق و تعلیق محمد باقر المحمودی، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
الجاحظ، ابوعثمان عمروبن بحر (2002م)، رسائل الجاحظ: الرسائل السیاسیة، تحقیق علی ابو ملحم، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
دلشاد تهرانی، مصطفی (1379)، حکومت حکمت(حکومت در نهج البلاغه)، چاپ پنجم، تهران: دریا.
دلشاد تهرانی، مصطفی (نیمسال دوم 89-90)، درس گفتارهای درس «حکومت و مدیریت در نهج البلاغه»، دانشکده علوم حدیث.
دلشاد تهرانی، مصطفی(1388)، دلالت دولت(آیین نامه حکومت و مدیریت در عهدنامه مالک اشتر)، تهران: دریا.
الدینورى، ابو حنیفه احمد بن داود (1368ش)، الأخبار الطوال، تحقیق عبد المنعم عامر مراجعه جمال الدین شیال، قم: منشورات الرضى.
ربیع نتاج،سید علی اکبر و حیدری،محمدصادق (1390)،بررسی دیدگاه بلاشر و گلدزیهر پیرامون نگارش قرآن، قرآن پژوهی خاورشناسان  ، شماره 11.
الشریف‌الرضی، ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوی (بی‌تا)، نهج البلاغه، تصحیح صبحی الصالح، قم: موسسةدارالهجرة.
الشریف‌الرضی، ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوی (1379) ، نهج البلاغه، ترجمه حسین انصاریان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات‏پیام‏آزادى. ‏
الشریف‌الرضی، ابوالحسن محمد بن الحسین الموسوی (1378) ، نهج البلاغه، ترجمه سید جعفر شهیدی، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت‏انتشارات‏علمى‏وفرهنگى.
الطبری، أبوجعفر محمد بن جریر (1387) ، تاریخ الأمم والملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، ط الثانیة، بیروت: دار التراث.
الکلینى، ابوجعفر محمد بن یعقوب بن اسحاق (1407ق) ، الکافی، صححه و قابله الشیخ نجم الدین الآملی، قدم له و علق علیه علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران‏: دار الکتب الإسلامیة.
المتقی الهندی ، علاء الدین علی بن حسام الدین (1409ق)، کنزالعمال فی سنن الأقوال و الأفعال، ضبطه وفسر غریبه صححه و وضع فهارسه و مفتاحه الشیخ بکری حیانی و الشیخ صفوة السفا، بیروت: مؤسسة الرسالة.
المسعودی، أبو الحسن على بن الحسین بن على (1409)، مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، چاپ دوم، قم: دار الهجرة.
المسعودی، أبو الحسن على بن الحسین بن على (1374ش)، مروج الذهب و معادن الجوهر،  ترجمه ابو القاسم پاینده، چاپ پنجم، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
المقریزی، تقی الدین احمدبن علی (بیتا)، النزاع و التخاصم بین بنی أمیة و بنی هاشم، تحقیق السید علی عاشور،بی‌جا: بینا.
المنقری، ابوالفضل نصر بن مزاحم (1404ق)، وقعة صفین، تحقیق وشرح عبد السلام محمد هارون، چاپ دوم، قم: مکتبة آیة الله العظمى المرعشی النجفی.
المنقری، ابوالفضل نصر بن مزاحم (1370ش)، پیکار صفین، ترجمه پرویز اتابکی، تحقیق وشرح عبد السلام محمد هارون، چاپ دوم، تهران: انتشارات و آموزش انقلاب اسلامى‏.
مهدوی‌راد، محمدعلی (1377)، سیر نگارشهای علوم قرآنی، بینات، شماره 20.