نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استاد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا

2 دانشجوی دکترا دانشگاه تهران

3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا

چکیده

 
در  کتب روایی مختلف، روایاتی از امام علی(ع) در مورد زن وارد شده است که تعدادی از این احادیث، شخصیت و هویت زن را زیر سوأل برده و مورد نکوهش قرار داده است. برخی تعابیری که در نهج البلاغهو جز آن به چشم می خورد به توصیف ویژگی های فردی زن پرداخته و آنان را ناقص العقل، ناقص الایمان، شر، قلیل الوفاء، آسیب پذیر در برابر گناه و... معرفی کرده است که زمینه ساز اختلاف نظرات متعددی بین علماء و شارحان نهج البلاغه گشته است. جدای از مشکلات سندی که متوجه اکثر این روایات است، در صورت عدم رعایت اصول و مبانی فهم حدیث،متن آنها نیز با ملاک ها و معیارهایی چون؛ قرآن، سنت، عقل، شأن معصوم، واقع و تاریخ، مخالف و از نظر به دور می نماید. و آنچه مورد پذیرش و موافق روح اسلام و سیره علوی است، یکسان بودن زن و مرد در خلقت و آفرینش و ابعاد شخصیتی است که البته این تنافی با حوزه جنسیتی زن و تفاوتهای مربوط به آن ندارد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

بررسی روایات امام علی(ع) در توصیف ویژگی های فردی زن

نویسندگان [English]

  • fatihe fattahizadeh 1
  • reza rasuli 2
  • elahe hatami 3

چکیده [English]

Abstract
There are various narrative books on Imam Ali’s accounts about women. However, in some of these accounts, women character and identity are undermined and blamed. Some of these accounts in Nahjolbalgheh and elsewhere reflect women as intellectually deformed and incomplete, mean, unfaithful, and vulnerable to sins, etc. All these have led to multiple disagreements among scholars and commentators of Nahjolbalgheh. Apart from inauthenticityof the sources and documentation of the majority of these accounts, ifsound principles and basics in understanding Islamic sayings and accounts are not employed, suchaccounts are in controversy with the norms and criteriaofthe sublime Quran, tradition, reason, the status of the Innocent Imams, and the historical events. What is accepted and approved in Islamic perspectives and Alavi life-style and manners is the equity of men and women in creation and personal dimensions, yet, at the same time, this is not incongruent with the nature of female gender andthe differences related to it.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Imam Ali (AS)
  • Narration
  • Document criticism
  • Text criticism
  • Blaming women
قرآنکریم.
ابن‌أبی‌الحدید، عزالدین (1337). شرحنهج‌البلاغه، قم: کتاب‌خانة آیت‌الله العظمی مرعشی.
ابن‌اثیر جزری، مبارک بن محمد (1367). النهایةفیغریبالحدیثوالأثر،قم: مؤسسة اسماعیلیان.
ابن‌اشعث، محمد بن محمد (بی‌تا). الجعفریات (الاشعثیات)، تهران: مکتبةالنینوی.
ابن‌خلدون، محمد بن عبد الرحمان (بی‌تا). تاریخ، بیروت: مؤسسةالأعلمیللمطبوعات.
ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی (بی‌تا). معالمالعلماء، بی‌جا: بی‌نا.
ابن‌شهر آشوب، محمد بن علی (1328 ق). متشابهالقرآن، بی‌جا: بیدار.
ابن‌طیفور، احمد بن أبی طاهر(بی‌تا). بلاغاتالنساء، قم: انتشارات شریف رضی.
ابن‌غضائری، احمد بن حسین (1422ق). رجال، تحقیق: سیدمحمدرضا جلالی، قم: دار الحدیث.
ابن‌منظور، محمد بن مکرم (1405ق). لسانالعرب، بی‌جا: نشر ادب الحوزه.
اردبیلی، محمد بن علی (بی‌تا).جامعالرواة، بی‌جا: مکتبة المحمدی.
ازدی، عبدالملک بن سلمه (1416ق). شرحمعانیالآثار، بیروت:دارالکتبالعلمیة.
استادی، رضا (1413ق). نهج‌البلاغه،چهلمقاله، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان.
امینی، محمدهادی (1359). ترجمةاعلامنهج‌البلاغه، ترجمة ابوالقاسم امامی، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
انصاریان، حسین (1379). ترجمةنهج‌البلاغه، تهران: پیام آزادی.
بحرانی، میثم بن علی (1366). اختیارمصباحالسالکین، مشهد: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1410). الجامعالصحیح، بیروت: دار ابن‌کثیر.
بروجردی، سیدعلی (1410). طرائفالمقال، تحقیق: سیدمهدی رجایی،قم: مکتبة آیت‌الله العظمی المرعشی النجفی.
بلاذری، احمد بن یحیی (1417ق). أنسابالاشراف، بیروت: درالفکر.
تفرشی،میرمصطفی (1418 ق). نقدالرجال، تحقیق: مؤسسةآلالبیت، قم: مؤسسةآلالبیت (ع) لاحیاءالتراث.
تمیمی آمدی، عبدالواحد (1366). تصنیفغررالحکمودررالکلم، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
تمیمی مغربی (1385ق). دعائمالاسلاموذکرالحلالوالحراموالقضایاوالاحکام، مصر: دارالمعارف.
جرداق، جورج (بی‌تا). شگفتی‌هاینهج‌البلاغه، ترجمة فخرالدین حجازی، تهران: اسلامی.
جعفری، محمدمهدی (1372). پرتوی از نهج‌البلاغه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
جعفری، محمدتقی (1376). ترجمه و تفسیرنهج‌البلاغه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جوادی آملی، عبدالله (1380). زن در آیینةجلالوجمال، قم: دارالهدی.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق). الصحاحتاجاللغةوصحاحالعربیة، بیروت: دار العلم للملایین.
حرانی، حسن بن علی (1404ق). تحفالعقولعنآلالرسول، قم: مدرسة اسلامیه.
حرعاملی، محمد بن حسن (1495ق). تفصیلوسائلالشیعةإلیتحصیلمسائلالشریعة، قم: مؤسسةآلالبیتلإحیاءالتراث.
حسینی خطیب، عبدالزهراء (1367). مصادرنهج‌البلاغه و اسانیده، بیروت: دارالزهراء.
حسینی شیرازی، محمد (بی‌تا). توضیحنهج‌البلاغه، طهران: دارتراثالشیعة.
حلی، ابن‌داود (1393ق). رجال، تحقیق: سیدمحمد صادق آل بحرالعلوم، نجف: منشوراتمطبعةالحیدریة.
حلی، حسن بن یوسف (1417ق). خلاصةالاقوالفیعلمالرجال، تحقیق: جواد قیومی،بی‌جا: مؤسسةنشرالفقاهة.
خوانساری، جمال‌الدین (1366). شرحغررالحکمودررالکلم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
خویی، ابوالقاسم (1413ق). معجمرجالالحدیث، بی‌جا: بی‌نا.
دانش‌نامةامامعلی (ع) (1380). ذیل «حقوق زن»، مهدیمهریزی و علی‌اکبررشاد، تهران: مرکز نشر آثار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشة اسلامی.
دشتی، محمد (1368). روش‌های تحقیق در اسناد و مدارک نهج‌البلاغه، قم: نشر امام علی (ع).
دیلمی، حسن (1412ق). ارشادالقلوبالیالصواب، بی‌جا: انتشارات شریف رضی.
دیلمی، حسن بن أبی حسن(1408ق). أعلام الدین فی صفات المؤمنین، قم: مؤسسة آل البیت.
راغباصفهانی،حسین (1412 ق). مفرداتألفاظالقرآن،تحقیق: صفوانعدنانداوودی،بیروت: دارالقلم.
راوندی، فضل‌الله بن علی (بی‌تا). النوادر، تحقیق: احمد صادقی، قم: دارالکتاب.
زبیدی، محمد مرتضی (بی‌تا). تاجالعروسمنجواهرالقاموس، بیروت: دارمکتبةالحیاة.
سلیمانی، داود (1385). فقهالحدیثونقدالحدیث، تهران: فرهنگ و دانش.
سیوطی، جلال‌الدین عبد الرحمان (بی‌تا). الجامعالصغیر، بیروت: دارالفکر.
صالح، صبحی (1414 ق). شرحنهج‌البلاغه، قم: هجرت.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1363). الأمالی، بی‌جا: کتاب‌خانة اسلامیه.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1403ق). الخصال، قم: جامعة مدرسین قم.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (1413ق). منلایحضرهالفقیه، بی‌جا: مؤسسة انتشارت اسلامی.
صدوق، محمد بن علی بن بابویه (بی‌تا). علل‌الشرایع، قم: مکتب الداوری.
طباطبایی، محمدحسین (1983). المیزانفیتفسیرالقرآن، بیروت: مؤسسةالأعلمیللمطبوعات.
طبرانی، سلیمان بن احمد (1415ق). المعجم الأوسط، قاهره: دارالحرمین.
طبرسی، فضل بن حسن (1412ق). مکارمالأخلاق، قم: انتشارات شریف رضی.
طبری، محمد بن جریر (بی‌تا الف).تاریخالامموالملوک، بیروت: مؤسسةالاعلمی.
طبری، محمد بن جریر (بی‌تا ب). المسترشد، قم: مؤسسةالثقافةالاسلامیة.
طریحی، فخرالدین (1375). مجمعالبحرین، تحقیق: سیداحمد حسینی، تهران: کتاب‌فروشی مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1365). تهذیبالاحکامفیشرحالمقنعة، تهران: دارالکتبالاسلامیة.
طوسی، محمد بن حسن (1404ق). اختیارمعرفةالرجال (رجال الکشی)، تحقیق و تصحیح و تعلیق: میرداماد استرآبادی، سیدمهدی رجایی، قم: موسسةآلالبیت (ع).
طوسی، محمد بن حسن (1415ق). الابواب (رجال طوسی)، تحقیق: جواد قیومی اصفهانی، قم: مؤسسةالنشرالاسلامیالتابعةلجماعةالمدرسینبقمالمشرفة.
طوسی، محمد بن حسن (1417ق). الفهرست، تحقیق: شیخ جواد قیومی، بی‌جا: مؤسسةنشرالفقاهة.
عاملی، حسن بن زید الدین (1411ق). التحریرالطاووسی، تحقیق: فاضل جواهری، قم: مکتبةآیة‌اللهالعظمیالمرعشیالنجفی.
عبده،محمد (بی‌تا). نهج‌البلاغه خطب الامام علی (ع)،بیروت: دارالمعرفة.
عجلونی جراحی، اسماعیل بن محمد (1498ق). کشفالخفاءومزیلالألباس، بیروت: دارالکتبالعلمیة.
عسگری، ابوهلال (1412ق). معجمالفروقاللغویة، قم: جامعة مدرسین.
علم‌الهدی، علی بن حسین (1377). تنزیهالأنبیاء، قم: دار الشریف الرضی.
عمید زنجانی، عباسعلی (1366). مقام و شخصیت زن از دیدگاهنهج‌البلاغه، تهران: بنیاد نهج‌البلاغه.
غروی، محمد (1365). الأمثال والحکم المستخرجه من نهج‌البلاغه، قم: انتشارات دفتر اسلامی.
غفاری، علی‌اکبر (1369). تلخیصمقباسالهدایة، بی‌جا: نشر صدوق.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1409ق). کتابالعین، قم: دارالهجرة.
فیض‌الاسلام،علی‌نقی (1379). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه،تهران: مؤسسةچاپونشرتألیفاتفیض‌الاسلام.
قرشی، علی‌اکبر (1377). مفردات نهج‌البلاغه،تهران: مؤسسةفرهنگینشرقبله.
کریمیجهرمی،علی (1376). به‌سویمدینةفاضله،قم: مرکزنشرراسخون.
کفعمی،ابراهیمبنعلی (1405ق).المصباح(جنة الأمانالواقیة)، قم: دارالرضی.
کلینی،محمدبنیعقوب (1365). کافی،تهران: دارالکتبالاسلامیة.
متقیهندی،علاءالدینعلی (بی‌تا). کنز العمال فی سنن الأقوال، بیروت: مکتبةالتراثالاسلامی.
مثنیتمیمی،احمدبنعلی (بی‌تا). مسند ابویعلیالموصلی،بی‌جا: دارالمأمونللتراث.
مجلسی،محمدباقر (1365). مرآةالعقولفیشرحاخبارآلالرسول،تهران: دارالکتبالاسلامیة.
مجلسی،محمدباقر (1404ق). بحارالأنورالجامعةلدررأخبارالأئمةالطاهرة،بیروت: مؤسسةالوفاء.
محمودی، محمدباقر(1376). نهج السعادة فی مستدرک نهج‌البلاغه،تهران: انتشاراتوزارتفرهنگوارشاد.
مسعودی،عبدالهادی (1384). روشفهمحدیث،تهران: سمت.
مسعودی،عبدالهادی (1389). وضعونقدحدیث،تهران: سمت.
مطهری،مرتضی (1385). مجموعهآثار،تهران: صدرا.
مفید،محمدبنمحمد (1413ق ب).الاختصاص،قم: کنگرةشیخمفید.
مفید،محمدبنمحمد (1413ق الف).الجمل،النصرةلسیدالعترةفیحربالبصره،قم: کنگرةشیخمفید.
مکارمشیرازی،ناصر (1384).مفاتیحنوین،قم: مدرسةالامامعلیبنأبیطالب(ع).
منتظری، حسینعلی (1380). درس‌هایی از نهج‌البلاغه،تهران: انتشاراتاسلامی.
منقری،نصربنمزاحم (1403ق). وقعةصفین،قم: کتاب‌خانةآیت‌اللهالعظمیمرعشی.
نجاشی،احمدبنعلی (1416ق). فهرستاسماءمصنفیالشیعة (رجال نجاشی)، قم: موسسةالنشرالاسلامیالتابعیلجماعةالمدرسینبقمالمشرفة.
نمازیشاهرودی (1415ق). مستدرکاتعلمرجالالحدیث،طهران: ابنالمؤلف.
واقدی،محمدبنکاتب (بی‌تا). الطبقات الکبری،بیروت: دارصادر.
هاشمی خویی، حبیب‌الله (1358). منهاج البرائة فی شرح نهج‌البلاغه،تهران: مکتبةالاسلامیة.
هیثمیواسطی،علیبنمحمد (1376). عیونالحکموالمواعظ،بی‌جا: دارالحدیث.
هیثمی،نورالدینعلی (1413ق). بغیةالباحثعنزوائدمسندالحارث،تحقیق: حسیناحمدصالحباکری،مدینهمنوره: مرکزخدمةالسنةوالسیرةالنبویة.