ساختار قدرت در خطبه قاصعه: بازسازی هژمونی شیعی در تقابل با گفتمان‌های رقیب در کوفه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 هیئت علمی بخش الهیات، دانشکده حقوق و الهیات، دانشگاه شهید باهنر کرمان، کرمان، ایران

2 گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره)

10.30465/alavi.2025.52250.2737
چکیده
خطبه قاصعه نهج‌البلاغه، متنی گفتمانی است که در کوفه پس از جنگ نهروان (۳۸ هجری) در تقابل با گفتمان‌های رقیب شیعی (اهل سقیفه، شامی و خارجی) ایراد شد و هژمونی گفتمان علوی را تثبیت کرد. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف، ساختارهای قدرت و ایدئولوژی در این خطبه را بررسی می‌کند. در سطح توصیف واژگان ایدئولوژیک مانند «تواضع» و «تکبر»، همراه با ساخت‌های دستوری و استعاره‌های مفهومی، گفتمان شیعی را مشروع و رقبا را به انحراف پیوند می‌دهند. در سطح تفسیر، ارجاعات قرآنی و تعارض‌های بیناگفتمانی، با تکیه بر فرهنگ دینی کوفیان، اقتدار علوی را تقویت می‌کنند. در سطح تبیین، خطبه با بازنمایی مخالفان به‌عنوان پیروان تکبر و گمراهی، نظم اجتماعی کوفه را بازسازی کرده و هویت شیعی را به‌عنوان مقاومتی در برابر انحراف نهادینه می‌سازد. یافته‌ها نشان‌دهنده نقش محوری زبان در تولید قدرت، بازتعریف هویت‌های اجتماعی و تثبیت هژمونی در بافت تاریخی-اجتماعی کوفه هستند. این مطالعه بر اهمیت تحلیل گفتمان در فهم متون دینی و تأثیر آن‌ها بر تحولات اجتماعی تأکید دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله English

The Structure of Power in the Sermon of Qāṣi'a: Reconstructing Shi’a Hegemony in Confrontation with Rival Discourses in Kufa

نویسندگان English

Morteza Arab 1
Mohamad Molavi 2
1 Department of Theology, Faculty of Law and Theology, Shahid Bahonar University of Kerman, Kerman, Iran
2 Quran and Hadith Sciences Department, Imam Khomeini International University
چکیده English

The Qas'ia sermon from Nahj al-Balagha is a discursive text delivered in Kufa after the Battle of Nahrawan (38 AH), engaging in opposition to rival Shi'i discourses (Ahl al-Saqifa, Shami, and Kharijite) to establish the hegemony of the Alid discourse. This study adopts a descriptive-analytical method and Norman Fairclough’s critical discourse analysis framework to investigate the structures of power and ideology within the sermon. At the descriptive level, ideological vocabulary such as “humility” and “arrogance,” alongside grammatical constructions and conceptual metaphors, legitimizes the Shi'i discourse while associating rivals with deviation. At the interpretive level, Quranic references and interdiscursive conflicts, drawing on the religious culture of Kufans, reinforce Alid authority. At the explanatory level, by portraying opponents as followers of arrogance and misguidance, the sermon restructures Kufa’s social order and institutionalizes Shi'i identity as a resistance against deviation. The findings underscore the pivotal role of language in producing power, redefining social identities, and consolidating hegemony within Kufa’s historical-social context. This research highlights the significance of discourse analysis in understanding religious texts and their impact on social transformations.

کلیدواژه‌ها English

Nahj al-Balagha'
'Qas'ia sermon'
'critical discourse analysis'
'Fairclough'
'power'
'Hegemony'
'