نوع مقاله : علمی-پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم، ایران
2 دکترای علوم قرآن وحدیث، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، گروه معارف اسلامی
چکیده
فهم صحیح از کلام امیرمؤمنان(ع)در گرو یافتن ابزار و مقدمات ورود به آن است که نیازمند دقت صحیح و شایستهای است. به کارگیری این ابزار برای شرح متن نهج البلاغة میتواند سهمی به سزا و تعیین کننده داشته باشد تا کلام امام علی(ع)صحیح تبیین شده و برتر تفسیر شود. اشراف بر منبع و سند، شناخت فضاوجغرافیای سخن، بیان سبب صدور، اهتمام به یافتن تاریخ ایراد کلام، مشخص ساختن مخاطب و شخصیتهای گوناگون و نیز ارائه موضوعات و اهداف کلی سخنان، مهمترین ابزارهایی است که مفسّران و شارحان تا به امروز بدان نظر داشته تا سخن امام در جایگاه خویش خوش نشیند. البته گاه همین ابزارها وقتی در کنار پیش فرضها و باورهای برخی شارحان قرار گرفته، نتیجه ای عکس را مواجه بوده ایم، این مقاله می‌کوشد با روش و رویکردی تحلیلی به روند شرح و تفسیر مفسّرانی چون ابن ابی الحدید، ابن میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه در این عرصه توجه نشان دهد؛ در صورت وجود کم دقتی به عناصر پیش گفته ضمن تذکّر به تصحیح آن بپردازد. یافته ها نشان میدهد که با توجه به ساختار متنی و شکلی نهجالبلاغه بدون مقدمات ورود به متن امکان فهم صحیح از متن نهج البلاغه میسّر نیست و شارحان مذکور گاه از این عناصر غفلت ورزیده اند، در نتیجه شرایط واژگونه تفسیر کردن کلام امام را فراهم ساخته اند.
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
Rereading the methods of understanding the historical context of the words of Imam Ali (AS) in Nahdj al-Balaghah (Case study: Explanations of Ibn Abi'l-Hadid, Ibn Maytham, Mirza Habib Khoii , Shoushtari and Mughniyeh )
نویسندگان [English]
- mohsen rafat 1
- bashir salimi 2
1 Assistant Professor, Department of Quran Science and Hadith, Hazrat-e Maʼsoumeh University, Qom, Iran
2 phD in Quran and hadith science, ,Islamic azad university of karaj, Islamic studies department
چکیده [English]
The correct understanding of the words of the Commanders of the Faithful depends on finding the tools and preparations to enter it, which requires correct and worthy accuracy. Using this tool to explain the text of Nahdj al-Balaghah can have a decisive contribution so that the words of Imam Ali (AS) are correctly explained and interpreted superiorly. Mastering the source and document, knowing the space and geography of speech, stating the reason for issuing, trying to find the date of speech, identifying the audience and various characters, as well as presenting the general topics and goals of speech, are the most important tools that commentators have considered to date. To make the Imam's words sit well in his place. Of course, sometimes when the same tools are placed next to the assumptions and beliefs of some commentators, we are faced with the opposite result. Shoushtari and Mughniyeh pay attention in this field; if there is a lack of concern to the aforementioned elements, correct it while noting. The findings show that due to the textual and formal structure of Nahdj al-Balaghah, it is not possible to understand the text of Nahdj al-Balaghah without any preliminaries, and these commentators have sometimes neglected these elements, thus they have provided the conditions for misconceptions of Imam's words.
کلیدواژه‌ها [English]
- Nahdj al-Balaghah
- commentators on Nahdj al-Balaghah
- historical context
- understanding the text
1. - ابن اثیر، عزالدینأبوالحسنعلىبنابىالکرم(1385) الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادرـدار بیروت.
2. ابنأبیالحدید،عزالدینأبیحامدعبدالحمیدبنهبةالله(1378)،شرح نهج البلاغة، تحقیق:محمدأبوالفضلإبراهیم، بیروت:دارإحیاءالکتبالعربیة.
3. ابناعثمکوفى، أبومحمداحمد(1411). الفتوح، تحقیق: علىشیرى، بیروت: دارالأضواء.
4. ابنخلکان، أحمدبنمحمدبنأبیبکر(1397)، وفیات الأعیان، تحقیق:إحسان عباس، بیروت:دارصادر.
5. ابنعمادحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی(بیتا)، شذرات الذّهب، تحقیق: الأرناؤوط، بیروت:دارإحیاءالتّراثالعربی.
- ابن طقطقى، محمدبنعلى(1418) الفخری، تحقیق: عبدالقادرمحمدمایو، بیروت: دارالقلمالعربى.
7. ابنکثیردمشقی، أبوالفداءإسماعیل(1422)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالمعرفة.
- ابنمیثمبحرانی، میثمبنعلی(1366)، شرح نهج البلاغة، بیجا: دفترنشرالکتاب.
9. ابومخنفکوفى، لوطبنیحیى(1417)وقعة الطفّ، تحقیق: محمدهادی یوسفیغروی، قم:جامعهمدرسین.
- امین، احمد(1975)، فجرالإسلام، بیجا: شرکةالطّباعةالفنیةالمتحدة.
- بروکلمان،کارل(بیتا)، تاریخ الأدب العربی، قاهره: دارالمعارف.
- بلاذرى، أحمدبنیحیىبنجابر(1417)، أنساب الأشراف، تحقیق:سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت:دارالفکر.
- جعفری، سیدمحمدمهدی(1356)، پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغة، تهران:قلم.
- جعفری، سیدمحمدمهدی(1364)، آشنایی با نهجالبلاغة، تهران:امیرکبیر.
- جعفری، سیدمحمدمهدی(1375)، سیدرضی، تهران:طرح نو.
- جمعهعاملی، حسین(1403)، شروح نهج البلاغة، بیروت:مطبعة الفکر.
- حسنی، علیاکبر(1385) تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تهران:دانشگاه پیام نور.
- حسینیجلالی، سیدمحمدحسین(1402)، دراسة حول نهج البلاغة، بیروت:الأعلمی.
- حسینیخطیب، سیدعبدالزهراء(1409)، مصادرنهجالبلاغة و أسانیده، بیروت:دارالزهراء.
- دلشادتهرانی، مصطفی(1382)، چشمه خورشید، تهران:دریا.
- ـــــــــــــــــــ(1393)، دلالت دولت، تهران:دریا.
- دوانی، علی(1359)، سیدرضی مؤلف نهجالبلاغة، علی دوانی، تهران:بنیادنهجالبلاغة.
- دینوری، ابنقتیبة(1410)، الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری، بیروت: دارالأضواء.
- ذهبی،محمدبناحمد(بیتا)، میزان الاعتدال، تحقیق:علیمحمدبجاوی، بیروت:دارالمعرفة.
- رحمانستایش،محمدکاظم و رفعت،محسن(1390)بررسی و نقد روش ابن‌ابی‌الحدیدمعتزلی در شرح نهجالبلاغة، شیعهشناسی، ش36.
- رفعت، محسن(1397) تحلیل تطبیقی خطبه شقشقیه از منظر ابنابیالحدید و ابنمیثمبحرانی، پژوهشهای نهجالبلاغه، سال هفدهم، شماره57.
- ریاحیمهر، باقر و مسترحمی، سیدعیسی(1394)، نقش فضای صدور در فهم نهجالبلاغة، پژوهشنامه نهجالبلاغة، سال سوم، ش11.
- زرکلی، خیرالدین(1980)، الأعلام، بیروت:دارالعلم.
- زیدان، جرجی(2012م) تاریخآدابالعربیة، قاهرة:مؤسسةالهنداوی.
- شوشتری، محمدتقی(1376) بهج الصباغة فی شرح نهجالبلاغة، تهران:امیرکبیر.
- صائب تبریزی،محمدعلی،(۱۳۳۳) کلیات صائب تبریزی، مقدمه امیری فیروزکوهی، تهران:کتابفروشیخیام.
- صفدی، صلاح الدین خلیل(1420)، الوافی بالوفیات، تحقیق:أحمدالأرناؤوطوترکیمصطفى، بیروت:دارإحیاءالتراث.
- طباطبایی، سیدمحمدکاظم(1390)، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسهی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
- طبری، أبوجعفرمحمدبنجریر(1387)، تاریخالطبری، تحقیق:محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت:دارالتراث.
- طهرانی، آقابزرگ(بیتا)، الذّریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت:دارالاضواء.
- عرشی، امتیازعلیخان(1399)استناد نهجالبلاغة، تقدیم:عزیزالله عطاردی، قم:مکتبة الثقلین للقرآن والعترة.
- عسقلانی، احمدبنعلیبنحجر(1390)، لسان المیزان، بیروت:الأعلمی.
- فرضیشوب، منیره و فرضیشوب، فرشته و شاهقاسمی، زهره(1393)، اصول مخاطبشناسی از دیدگاه امام علی(ع)در نهجالبلاغة، سراج منیر، سال5، ش16.
- مبارک، زکی(1427)، عبقریة الشریف الرضی، بیروت:المکتبةالعصریة.
- مرتضیعاملی، سیدجعفر(1396)، ابنعباس و اموال البصرة، قم: مطبعة حکمه.
- معارف، مجید(1376)، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران: موسسه فرهنگی و هنری ضریح.
- مغنیه، محمدجواد(1358)، فی ظلال نهجالبلاغة محاولة لفهم جدید، بیروت: دارالعلم.
- مفید، محمدبنمحمد(1371) الجمل، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
- مهدویدامغانی، محمود(1375)، جلوه تاریخ در شرح نهجالبلاغةابنابیالحدید، تهران:نشرنی.
- مهدویراد، محمدعلیورفعت، محسن(1390)، بررسی روشهای ابن ابی الحدید در فهم متن نهجالبلاغة، حدیثپژوهی، سالسوم، ش6.
- مهریزی، مهدی(1391)، فضای صدور، علوم حدیث، سال هفدهم، شماره چهارم.
- موسوی، محسنباقر(1423)، المدخل إلی علوم نهجالبلاغة، بیروت:دارالعلوم.
- نویری، احمدابن عبدالوهاب(بیتا) نهایةالارب فی فنون الادب، قاهره: دارالکتب و الوثائق القومیة.
- هاشمیخویی، میرزا حبیبالله(1358) منهاج البراعة فی شرح نهجالبلاغة، تصحیح: سید ابراهیم میانجی، تهران، مکتبة الاسلامیة.
- یافعی، عبدالله‌بن‌اسعد(1337)، مرآة الجنان، حیدرآباد: دائرة المعارف النظامیة الکائنة.
- M.Djebli, 1993, Nahdj al-Balaghah, Encyclopedia of Islam, brill, Leiden, vol: 7.
- Vaglieri, L.Veccia, , 1986, IBN ABI'L-HADID, Encyclopedia of Islam, brill, leiden, vol: 3.
- Waris Hassan, Syed Mohammad.(1979). Study of Nahj al-Balaghah [Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy], the University of Edinburgh.
)