نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران

2 عضو هیات علمی

3 هیت علمی

چکیده

تاریخ سیاسی- اجتماعی سده‌های نخستین اسلامی در تبرستان با نام سادات علوی پیوندی دیرینه دارد.انتساب به آل محمد(ص) و امامان شیعه و تاثیرپذیری از سیاست تقابلی دربرابر دستگاه خلافت زمینه های اولیه مقبولیت علویان را بوجود آورد و به فرایندمهاجرت آنان به صفحات شمالی ایران دامن زد. از نتایج حضور اثربخش این سادات دارای وجاهت کاریزماتیک، تسهیل عزیمت جماعت علوی و ماندگاری آنان در تبرستان بود. این پژوهش به‌دنبال یافت پاسخ این پرسش است که: بستر، دلایل و عوامل مقبولیت سادات در تبرستان پیش از تشکیل حکومت و احراز مشروعیت چه بوده است؟مطالعات تاریخی نشان می‌دهد مهمترین عامل، مقبولیت اجتماعی شده‌ی سادات علوی در تبرستان علاوه بر دارا بودن بن مایه های ایدئولوژیک مذهبی و رویکردهای شیعی مقبول راهبران مذهبی-سیاسی آنان می توانست در مدعای ایشان و رفتارهای تعاملی آنان با دو گروه سیاسی – اجتماعیِ اسپهبدان محلی و توده مردم متجلی شود.واکاوی این مظاهر مقبولیت آفرین و مشروعیت زا خواست مقاله حاضر است. پژوهش پیش رو ضمن دسته بندی منابع و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای و توصیفی بر آن است زمینه ها  و عوامل مقبولیت اجتماعی-سیاسی سادات علوی در تبرستان را بازشناسی نماید.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

واکاوی زمینه‌ها و عوامل مقبولیت اجتماعیـ سیاسی سادات علوی در تبرستان

نویسندگان [English]

  • sajad ramezani 1
  • Fatemeh Janahmadi 2
  • reza shabani 3

1 Islamic Azad University, Science and Research Branch, Tehran

2 دانشگاه الزهرا

3 دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات - تهران- ایران

چکیده [English]

تاریخ سیاسی- اجتماعی سده‌های نخستین اسلامی در تبرستان با نام سادات علوی پیوندی دیرینه دارد.انتساب به آل محمد(ص) و امامان شیعه و تاثیرپذیری از سیاست تقابلی دربرابر دستگاه خلافت زمینه های اولیه مقبولیت علویان را بوجود آورد و به فرایندمهاجرت آنان به صفحات شمالی ایران دامن زد. از نتایج حضور اثربخش این سادات دارای وجاهت کاریزماتیک، تسهیل عزیمت جماعت علوی و ماندگاری آنان در تبرستان بود. این پژوهش به‌دنبال یافت پاسخ این پرسش است که: بستر، دلایل و عوامل مقبولیت سادات در تبرستان پیش از تشکیل حکومت و احراز مشروعیت چه بوده است؟مطالعات تاریخی نشان می‌دهد مهمترین عامل، مقبولیت اجتماعی شده‌ی سادات علوی در تبرستان علاوه بر دارا بودن بن مایه های ایدئولوژیک مذهبی و رویکردهای شیعی مقبول راهبران مذهبی-سیاسی آنان می توانست در مدعای ایشان و رفتارهای تعاملی آنان با دو گروه سیاسی – اجتماعیِ اسپهبدان محلی و توده مردم متجلی شود.واکاوی این مظاهر مقبولیت آفرین و مشروعیت زا خواست مقاله حاضر است. پژوهش پیش رو ضمن دسته بندی منابع و گردآوری اطلاعات به شیوه کتابخانه‌ای و توصیفی بر آن است زمینه ها  و عوامل مقبولیت اجتماعی-سیاسی سادات علوی در تبرستان را بازشناسی نماید.

کلیدواژه‌ها [English]

  • سادات
  • یحیی‌بن عبدالله
  • اسپهبدان
  • علویان
  • تبرستان
  • مقبولیت سیاسی
ابن اسفندیار ،بهاءالدین محمدبن حسن،(1366ش) تاریخ طبرستان، به تصحیح عباس اقبال، تهران: کلاله خاور.
ابن بابویه، محمد بن على(1362ش)‏، الخصال‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر،‏ قم: جامعه مدرسین‏.
ابن حوقل(1938م)، صورة الأرض‏، بیروت: دار صادر.
ابن شعبه حرانى(1404ق)، تحف العقول‏،  حسن بن على‏، محقق / مصحح: غفارى، على اکبر، قم: جامعه مدرسین.
ابن طاووس، على بن موسى(1416ق)، التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن‏،‏ محقق / مصحح: مؤسسة صاحب الأمر، اصفهان:گلبهار.
اب‍ن‌ج‍وزی‌، ع‍ب‍دال‍رح‍مان ‌ب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1412ق)‌، المنتظم فى تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد عبدالقادر عطا و مصطفى عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتب العلمیه.
اب‍ن‌‌ح‍ج‍ر ع‍س‍ق‍لان‍ی‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1329ق)‌، لسان المیزان، دکن: بی‌نا.
اب‍ن‌ح‍ی‍ون‌، ن‍ع‍م‍ان ‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (1409ق)، شرح الأخبار فی فضائل الأئمه الأطهار علیهم السلام‏، قم: جامعۀ مدرسین.
ابن خلدون، العبر(1391ق)،بیروت: منشورات مؤسسه الأعلمی للمطبوعات .
اب‍ن‌س‍ع‍د، م‍ح‍م‍د‏ (1414ق)، الطبقات الکبرى، تحقیق محمد بن صامل السلمى، طائف: مکتبه‌الصدیق.
اب‍ن‌طق‍طق‍ی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1418ق)‌‏، الفخرى فى الآداب السلطانیه و الدول الاسلامیه، تحقیق عبدالقادر محمد مایو، بیروت: دارالقلم العربى.
ابن عبد ربه الاندلسی، احمد‌بن محمد(1402ق)، العقد الفرید، بیروت:دارالکتاب العربی.
اب‍ن‌‌ع‍ن‍ب‍ه‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ل‍ی (1417ق)‌، عمده الطالب فی أنساب آل‌ابى‌طالب‏، قم: انصاریان.
ابن فقیه همدانی، ابوبکر احمدبن محمد(1408ق)، مختصر البلدان، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابوالعباس احمد بن ابراهیم‏ (1423ق)، المصابیح‏، تحقیق عبدالله حوثى‏، صنعا: مؤسسة الامام زید بن علی‏.
اب‍وع‍ب‍ی‍د، ق‍اس‍م‌ ب‍ن‌ س‍لام (1410ق)‌، ‏النسب، محقق و مصحح: مریم و محمد خیرالدرع‏، بیروت: دارالفکر.
اب‍وعلی ‌م‍س‍ک‍ویه‌، اح‍م‍دب‍ن‌ م‍ح‍م‍د (1379)، تجارب الأمم، تحقیق ابوالقاسم امامى، تهران: سروش.
اح‍م‍دب‍ن‌‌ع‍ب‍دال‍ل‍ه‌ب‍ن‌‌ص‍ال‍ح‌ اب‍ی‌‌ال‍ح‍س‍ن‌‌ال‍ع‍ج‍ل‍ی(1984م)‌، ت‍اری‍خ‌ ال‍ث‍ق‍ات‌، ب‍ی‍روت‌:دارالکتب العلمیه.
اح‍م‍دی‌ م‍ی‍ان‍ج‍ی‌، ع‍ل‍ی‌، (۱۴۲۷ق) مکاتیب‌الائمه، تحقیق و مراجعه مجتبی فرجی، موسسه دار‌الحدیث‌العلمیه و‌الثقافیه،قم: مرکز‌الطباعه و‌النشر.
اصفهانی، حمزه، (بی تا)، مقاتل الطالبین، بیروت: دارالمعرفه.
آملی ،اولیاءالله،(1313ش) تاریخ رویان، تصحیح عباس خلیلی، تهران: اقبال.
ام‍ی‍ن‍ی‌، ع‍ب‍دال‍ح‍س‍ی‍ن‌، (۱۴۱۶ق) ن‍ظره ال‍ی‌ ال‍غ‍دی‍ر، ج‍م‍اع‍ه‌ ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ ب‍ق‍م‌ ال‍م‍ش‍رق‍ه‌، قم: م‍وس‍س‍ه‌ ال‍ن‍ش‍ر الاس‍لام‍ی‌.
بحرانى، سید هاشم بن سلیمان‏(1427ق)، بهجة النظر فی إثبات الوصایة و الإمامة للأئمة الإثنی عشر ،محقق / مصحح: مبارک، عبد الرحیم‏، مشهد: بنیاد پژوهش‏هاى اسلامى آستان قدس رضوى.
‏ــــــــــــــــــــــ ، (1411ق)، حلیة الأبرار فی أحوال محمّد و آله الأطهار علیهم السلام‏، قم: مؤسسة المعارف الإسلامیة.
بطلیوسی، عبدالله بن محمد(1420ق) ، الاقتضاب فی شرح أدب الکتاب، محقق عیون لاسود محمد بن باسل، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ب‍لاذری‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ ی‍ح‍ی‍ی‌، (1397ق) انساب الأشراف، تحقیق محمد باقر المحمودی، بیروت: دار التعارف للمطبوعات، ط الأولى .
ب‍ی‍ه‍ق‍ی‌، اب‍راه‍ی‍م‌ب‍ن‌ م‍ح‍م‍د، (1380ق) المحاسن و المساوی، قاهره: چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم.
ب‍ی‍ه‍ق‍ی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ زی‍د، (بی تا ) لباب الأنساب و الألقاب و الأعقاب، محقق:مهدی رجائی، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی.
تاریخ اربل‏، (1980م) عراق: دار الرشید للنشر.
جهشیاری، محمدبن عبدوس(1357ق) کتاب الوزراء و الکتاب، قاهره: چاپ عبدالله اسماعیل صاوی.
ح‍ی‍در، اس‍د، (1422ق) الإمام الصادق و المذاهب الأربعه، بیروت: دار التعارف‏.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، (بی تا) تاریخ بغداد، أو، مدینة السلام، دراسة و تحقیق:عطا، مصطفی عبدالقادر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
داود، ن‍ب‍ی‍ل‍ه‌ ع‍ب‍دال‍م‍ن‍ع‍م‌، (۱۴۱۵ق‌) ن‍ش‍اة ال‍ش‍ی‍ع‍ة الام‍ام‍ی‍ة، ب‍ی‍روت: دارال‍م‍ورخ‌ ال‍غ‍رب‍ی‌.
دینوری، ابوحنیفه احمدبن داود(1371ش)، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: نی.
ذهبی، محمدبن احمد ، (1413ق) تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبد السلام تدمرى، بیروت: دار الکتاب العربى، ط الثانیة.
ـــــــــــ، (۱۴۱۷ق)سیر اعلام‌النبلاء و بهامشه احکام‌الرجال من میزان‌الاعتدال فی نقدالرجال، تحقیق محب‌الدین‌ابی‌سعید‌عمربن‌غرامه العمروی، بیروت‏‫: دارالفکر.
رازی‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ س‍ه‍ل‌، (بی تا) اخبار فخ و خبر یحیی بن عبد اللّه و اخیه ادریس بن عبد اللّه(انتشار الحرکة الزیدیة فی الیمن و المغرب و الدیلم)، مصحح:جرار، ماهر، بیروت: دار الغرب الاسلامی.
ش‍ام‍ی‌، ی‍وس‍ف‌ ب‍ن‌ ح‍ات‍م‌، (1420ق) الدر النظیم فی مناقب الأئمة اللهامیم، قم: موسسه النشر الاسلامی التابعه لجماعه المدرسین قم.
شهرستانی، سیدعلی،(1388ق) التسمیات بینالتسامحالعلوی والتوظیفالأموی دراسه تحلیلیه حول سبب تسمیة بعض اولادالائمه باسماءالخلفاء، قم:الرافد.
 شیخ حر عاملى، محمد بن حسن(1425ق)‏، إثبات الهداة بالنصوص و المعجزات‏، بیروت: اعلمى‏.
طبرى، محمد بن جریر ، (1387ق)تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت: دار التراث، ط الثانیة.
ـــــــــــــــــــ ، (1373ش) تاریخنامه طبرى، گردانیده منسوب به بلعمى، تحقیق محمد روشن، تهران: البرز.
ف‍خ‍ر رازی‌، م‍ح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍م‍ر، (1419ق) الشجرة المبارکة فی أنساب الطالبیة، محقق:مهدی رجائی، مصحح: محمود بن شهاب‌الدین مرعشی، قم: کتابخانه حضرت آیت الله العظمی مرعشی نجفی(ره).
فرای، ریچارد(1375ش)، عصر زرین فرهنگ ایران، ترجمه مسعود رجب نیا، تهران: سروش.
‏قاضى نور الله مرعشى‏(1409ق)، إحقاق الحق و إزهاق الباطل، قم: مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
ق‍رش‍ی‌، ب‍اق‍ر ش‍ری‍ف‌، (1413ق) حیاة الامام موسی به جعفر، بیروت: دار البلاغه.
مرعشی‏، میرظهیرالدین، (1345ش)، تاریخ طبرستان و رویان و مازندران‏، تهران: مؤسسه مطبوعاتى شرق.
م‍س‍ع‍ودی‌، ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌، (1409ق) مروج الذهب و معادن الجوهر، تحقیق اسعد داغر، قم: دار الهجره.
ن‍وی‍ری‌، اح‍م‍د ب‍ن‌ ع‍ب‍دال‍وه‍اب‌، (بی تا) نهایه الأرب فی فنون الأدب، قاهره: دار الکتب و الوثایق القومیه.
هارونی، ابوطالب یحیی‌بن‌حسین‌، (1387ش) الافاده فی تاریخ‌الائمه‌الساده، تصحیح و تحقیق محمدکاظم رحمتی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب‏‫.
‏هلالى، سلیم بن قیس(1405ق)‏، کتاب سلیم بن قیس الهلالی، محقق / مصحح: انصارى زنجانى خوئینى، قم: الهادى‏.