نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسنده

استادیار علوم قرآن و حدیث، دانشگاه سیستان و بلوچستان

چکیده

تصویرگری روشی است که گوینده، با استفاده از آن، مفاهیم ذهنی مورد نظر خود را به شنونده منتقل و مانند تابلویی آنها را دربرابر او مجسم می‌کند. این روش در کلام حضرت، با انواع مختلف و به‌وفور به‌کار رفته و مفاهیم مختلف را برای مخاطبان خود ترسیم کرده است. تصاویر استفاده‌شده در کلام حضرت را می‌توان به انواع مختلف دسته‌بندی کرد. این تصاویر باتوجه به صور بلاغی به‌کاررفته در کلام حضرت و نیز شیوه‌های به‌کارگیری و عناصر سازندۀ این صور و ساختار و کارکرد و مضمون و محتوای این تصاویر به انواع مختلفی مثل تصویر زبانی، مجازی، جزئی، مفرد، بافتی، ساکن، متحرک، اثباتی، اتفاقی، تصویرسطح، اعماق و... تقسیم‌بندی می‌شوند. در این تصاویر، حقایق محض ترسیم شده است و این از ویژگی‌های کلام حضرت علی (ع) است که تصویر در خدمت واقعیت است.
 
 

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Types of Images in Nahj al-Balaghah

نویسنده [English]

  • Valiyollah Hasoumi

Assistant Professor, University of Sistan and Balouchestan

چکیده [English]

Visualization is a way through which the speaker tries to communicate his mental concepts and ideas to the audience, as if portraying an image of that concept for them. Visualization is extensively used in Imam Ali’s words for visualizing and explaining different concepts. Images used in Imam Ali’s words can be classified into different types based on the rhetorical figures used for portraying them, the way they are used, the elements forming them and their structure, function, theme and content. These image types include linguistic, virtual, partial, singular, contextual, stationary, mobile, affirmative, collaborative, and images of surface, depth, etc. All these images portray sheer truth, and this is a quality in Imam Ali’s words: In his words, the image serves the reality.
 
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Nahj al-Balaghah
  • image
  • rhetorical figures
قرآن کریم.
نهج‌البلاغه (نسخۀ صبحی‌صالح).
ابن‌ابی‌الحدید، عزّ‌الدین ابوحامد (1337ش). شرح نهج‌البلاغه، مصحح: محمّد ابوالفضل ابراهیم، چاپ اول، قم: کتابخانۀ عمومی آیت‌الله مرعشی نجفی.
ابن‌کثیر، اسماعیل‌بن‌عمر (1983م). تفسیرالقرآن‌الکریم، بیروت: دارالمعرفۀ.
ابن‌منظور، ابوالفضل جمال‌الدین محمّد‌بن‌مکرم (بی‌تا). لسان‌العرب. لبنان، بیروت: دارالفکر.
اسکلتن رابین (1375ش). حکایت شعر، برگردان مهرانگیز اوحدی، چاپ اول، تهران: ‌نشر میترا.
بارت، رولان (1994م). قرائة جدیدة للبلاغةالقدیمة، ترجمۀ عمر اوکان، افریقاالشرق.
بحرانی، میثم‌بن‌علی‌بن‌میثم (1363ش). شرح نهج‌البلاغه، ترجمۀ قربانعلی محمّدی مقدم و دیگران، چاپ دوم، بی‌جا: دفتر نشرالکتاب.
بدوی، مصطفی محمّد (بی‌تا). کولریدج، قاهره: دارالمعارف.
بسام ساعی، احمد (1984م). الصورۀ بین‌البلاغه والنقد، چاپ اول، بی‌جا: المنارة للطباعة.
بستانی، صبحی (1986م). الصورۀالشعریۀ فی‌الکتابۀ‌الفنیۀ، چاپ اول، بیروت: دارالفکر.
بستانی، محمود (1371ش). اسلام و هنر، ترجمۀ حسین صابری، مشهد: آستان قدس رضوی، بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
پروینی، خلیل (1379ش). تحلیل عناصر ادبی و هنری در داستان‌های قرآن، چاپ اول، تهران: فرهنگ‌گستر.
جاحظ، عمرو‌بن‌بحر (بی‌تا). الحیوان، شرح و تحقیق: عبدالسّلام محمّد هارون، بیروت: دار إحیاءالتراث‌العربّی.
جرجانی، الشیخ عبدالقادر (1361ش). اسرارالبلاغه، ترجمۀ دکتر جلیل تجلیل، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
جرجانی، الشیخ عبدالقاهر (بی‌تا). دلائل‌الاعجاز، تحقیق محمود شاکر، قاهره: مکتبۀالخانجی.
جعفری، محمّدتقی (1376ش). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه، ج 1، چاپ هفتم، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
جعفری، محمّدتقی (1365ش). زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، چاپ اول، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
چمن‌خواه، عبدالرسول (1384ش). صور خیال در نهج‌البلاغه، چاپ اول، شیراز: انتشارات نوید.
حسومی، ولی‌الله (1391ش). «شیوه‌های تصویرسازی مفاهیم در نهج‌البلاغه»، نشریۀ مطالعات اسلامی علوم قرآن و حدیث، دانشکدۀ الهیات دانشگاه مشهد، ش 89، پاییز و زمستان.
خاقانی، محمد (1376ش). جلوه‌های بلاغت در نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات بنیاد نهج‌البلاغه.
خطیب قزوینی، محمّدبن‌عبدالرحمن (1985م). الایضاح فی علوم‌البلاغۀ، الطبعۀالاولی، بیروت: دارالکتب‌العلمیۀ.
خولی، امین (1961ش). مناهج تجدید فی‌النحو والبلاغة والتفسیر، چاپ اول، قاهره: دارالمعرفة.
الخولی، محمّدعلی (1980م). معجم علم‌اللغة‌النظری، چاپ اول، بیروت/ قاهره: مکتبة لبنان.
داد، سیما (1383ش). فرهنگ اصطلاحات ادبی، چاپ دوم، تهران: انتشارات مروارید.
دشتی، محمّد (1379ش). ترجمۀ نهج‌البلاغه، چاپ اول، قم: مؤسسۀ انتشارات مشهور.
دهان، احمدعلی (2001م). الصورةالبلاغیة عند عبدالقاهرالجرجانی، دمشق: منشورات وزارةالثقافیة.
دهخدا، علی‌اکبر (1364ش). لغت‌نامه، تهران: مؤسسۀ شرکت چاپ 128.
راستگو، سیدمحمّد (1376ش). تجلی قرآن و حدیث در شعر فارسی، تهران: انتشارات سمت.
الراغب، عبدالسّلام احمد (1387ش). کارکرد تصویر هنری در قرآن، ترجمۀ سیدحسین سیدی، تهران: انتشارات سخن.
راغب اصفهانی، حسین‌بن‌محمّد (1404ق). المفردات فی غریب‌القرآن، بی‌جا: دفتر نشر کتاب.
الرباعی، عبدالقادر (1984م). الصورۀالفنیۀ فی‌النقدالشعری، چاپ اول، السعودیة: دارالعلوم.
روز غریب (1971م). تمهید فی‌النقدالحدیث، بیروت: دارالمکشوف.
ریچاردز، آی. ای. (1382ش). فلسفۀ بلاغت، ترجمۀ علی محمّدی آسیابادی، تهران: انتشارات قطره.
زمانی، مصطفی (1378ش). ترجمۀ نهج‌البلاغه، چاپ دوازدهم، تهران: مؤسسۀ انتشارات نبوی.
زمانی جعفری، کریم (1367ش). سیری در فرهنگ لغات نهج‌البلاغه، چاپ اول، تهران: انتشارات کیهان.
الزّمخشری، ابوالقاسم جارالله محمود‌بن‌عمر (1972م). الکشاف، مصر: مطبعة مصطفی‌البابی والحلبی.
سیدحسینی، رضا (1367ش). مکتب‌های ادبی، تهران: مؤسسۀ انتشارات نگاه.
سینما از نگاه اندیشه (1379ش). مجموعه‌مقالات، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی.
شادی، محمدابراهیم عبدالعزیز (1991م). الصورۀ بین‌القدماء والمعاصرین، الطبعۀالاولی، قاهره: مطبعۀالسعادۀ.
شایب، احمد (1374ش). اصول‌النقدالادبی، قاهره: مکتبةالنهضةالمصریة.
شریفاتی، محمّد (1382ش). تحلیل قصص: رویکردی تحلیلی به قصه‌های قرآن، قم: انتشارات جامعةالمصطفی‌العالـمیة.
شریف لاهیجی، بهاءالدین محمّدشیخ‌علی (1363ش). تفسیرالشریف‌اللاهیجی، تهران: مؤسسۀ مطبوعاتی علمی.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1380ش). ادوار شعر فارسی، تهران: انتشارات سخن.
شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1380ش). صور خیال در شعر فارسی، چاپ هشتم، تهران: انتشارات آگاه.
شمیسا، سیروس (1379ش). بیان، چاپ یازدهم، تهران: انتشارات امیرکبیر.
شمیسا، سیروس (1370ش). معانی و بیان، تهران: دانشگاه پیام نور.
شهیدی، سیدجعفر (1378ش). ترجمۀ نهج‌البلاغه، چاپ چهاردهم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
شیروانی، علی (1385ش). ترجمۀ نهج‌البلاغه، چاپ پنجم، تهران: مؤسسۀ انتشارات دارالعلم.
الصباغ، محمّدبن‌لطفی (1409ق). التصویرالفنی فی‌الحدیث‌النبوی، بیروت: المکتب‌الاسلامی.
صبحی‌صالح (1370ش). فرهنگ نهج‌البلاغه، ترجمة مصطفی رحیمی‌نیا، چاپ اول، تهران: انتشارات اسلامی.
الصغیر، محمّدحسین‌علی (1412ق). الصورةالفنیة فی‌المثل‌القرآنی، بیروت: دارالهادی.
طبرسی طوسی، امین‌الدین ابوعلی‌الفضل‌بن‌الحسن (1379ق). مجمع‌البیان، بیروت: دار احیاءالتراث‌العربی.
طوسی، ابوجعفر محمّدبن‌الحسن‌بن‌علی (1409ق). التبیان، تحقیق: احمدحبیب قصیرالعاملی، الطبعۀالاولی، قم: مکتب‌الاعلام‌الاسلامی (طبعۀالافست).
عباس، احسان (1996م). فنّ‌الشعر، بیروت: دار صادر.
عباس‌نژاد، محسن (1385ش). قرآن ادب و هنر، مشهد: مؤسسۀ پژوهش‌های قرآنی حوزه و دانشگاه.
عبدالباقی، محمّدفؤاد (1372ش). المعجم‌المفهرس لالفاظ‌القرآن‌الکریم، چاپ اول، تهران: انتشارات اسلامی.
العسکری، ابوهلال (1371ش). الصناعتین، تحقیق: علی‌محمّدالبجاوی و محمّد ابوالفضل ابراهیم، مصر: بی‌نا.
العشماوی، محمد زکی (1981م). فلسفۀالجمال فی‌الفکرالمعاصر، بیروت: دارالنهضةالعربیة.
عصفور، جابر (1992م). الصورةالفینة فی‌التراث‌النقدی والبلاغی عندالعرب، بیروت: المرکزالثافی‌العربی.
عکاوی، انعام فوّال (1992م). المعجم‌المفصل فی علوم‌البلاغة، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
فاطمی، سیدحسین (1386ش). تصویرگری در غزلیات شمس، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
فتوحی رودمعجنی، محمود (1389ش). بلاغت تصویر، چاپ دوم، تهران: انتشارات سخن.
فیروزآبادی، مجدالدین (1985م). قاموس‌المحیط، چاپ دوم، بیروت: مؤسسةالرسالة.
فیض‌الاسلام، سیدعلی‌نقی (1379ش). ترجمه و شرح نهج‌البلاغه، چاپ پنجم، تهران: مؤسسۀ چاپ و نشر تألیفات فیض‌الاسلام، انتشارات فقیه.
فیض کاشانی، محسن (بی‌تا). الصافی فی تفسیر کلام‌الله (تفسیرالصافی)، الطبعۀالاولی، مشهد: دارالمرتضی للنشر.
قرطبی، محمّدبن‌احمد (بی‌تا). الجامع لاحکام‌القرآن، تحقیق: احمد عبدالعلیم‌البردونی، قاهره: مطبعۀ دارالکتب‌المصریّه.
قطب، سید (1988م). التصویرالفنی فی‌القرآن، چاپ دهم، مصر: دارالشروق.
قطب، سیّد (1983م). مشاهدالقیامة فی‌القرآن، چاپ هفتم، بیروت: دارالشروق.
کامل حسن، بصیر (1987م). بناءالصورۀالفنیّۀ فی‌البیان‌العربی، بغداد: مطبعۀالمجمع‌العلمی.
محمدقاسمی، حمید (1387ش). جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در نهج‌البلاغه، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
مطهری، مرتضی (1361ش). بیست گفتار، چاپ هشتم، قم: انتشارات صدرا.
معین، محمّد (1382ش). فرهنگ فارسی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
مغنیّه، محمّدجواد (1363ق). تفسیرالکاشف، الطبعۀالثالثه، بیروت: دارالعلم للملایین.
مکارم شیرازی، ناصر (1363-1353ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب‌الاسلامیّۀ.
موسی، صالح بشری (1994م). الصورۀالشعریّۀ فی‌النقدالعربیّ‌الحدیث، الطبعۀالاولی، بیروت: المرکزالثقافیّ‌العربی.
ناصیف، مصطفی (بی‌تا). الصورةالادبیة، بیروت: دارالاندلس.
ولک، رنه و براون، آوستن (1373ش). نظریۀ ادبیات، ترجمۀ ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: انتشارات عملی و فرهنگی.
ویلیک، رینیه (1978م). مفاهیم نقدیّه، ترجمۀ محمّد عصفور، کویت: منشورات‌المجلس‌الوطنیّ للثقافۀ والفنون والآداب.
هاشمی، سید احمد (بی‌تا). جواهرالبلاغة فی‌المعانی والبیان والبدیع، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی.
هلال، محمّد غنیمی (بی‌تا). الرومانتیکیة، قاهره: مکتبۀ نهضۀ مصر.
یاسوف، احمد (2006م). الصورةالفینة فی‌الحدیث‌النبوی‌الشریف، دمشق: دارالمکتبی.
 
Morfim, Ross, and Supryia M. Ray (1998). The Bedford Glossary of Critical and 3- 3-Lliterary Terms, NewYork: Boston.
The Oxford Enghlish Dictionary (1933). London: Oxford.