بازخوانی شیوه‌های فهم بستر تاریخی کلام امام علی(ع) در نهج البلاغه مطالعة موردی: شروح ابن ابی الحدید، ابن میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه

نوع مقاله : علمی-پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار و عضو هیأت علمی گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حضرت معصومه سلام الله علیها قم، ایران

2 دکترای علوم قرآن وحدیث، دانشگاه آزاد اسلامی کرج، گروه معارف اسلامی

چکیده

فهم صحیح از کلام امیرمؤمنان(ع)در گرو یافتن ابزار و مقدمات ورود به آن است که نیازمند دقت صحیح و شایسته­ای است. به ­کارگیری این ابزار برای شرح متن نهج ­البلاغة می­تواند سهمی به­ سزا و تعیین­ کننده داشته باشد تا کلام امام علی(ع)صحیح تبیین شده و برتر تفسیر شود. اشراف بر منبع و سند، شناخت فضاوجغرافیای سخن، بیان سبب صدور، اهتمام به یافتن تاریخ ایراد کلام، مشخص ساختن مخاطب و شخصیت­های گوناگون و نیز ارائه موضوعات و اهداف کلی سخنان، مهم­ترین ابزارهایی است که مفسّران و شارحان تا به امروز بدان نظر داشته تا سخن امام در جایگاه خویش خوش نشیند. البته گاه همین ابزارها وقتی در کنار پیش­ فرض­ها و باورهای برخی شارحان قرار گرفته، نتیجه ­ای عکس را مواجه بوده­ ایم، این مقاله می‌کوشد با روش و رویکردی تحلیلی به روند شرح و تفسیر مفسّرانی چون ابن­ ابی­ الحدید، ابن­ میثم، میرزا حبیب خویی، شوشتری و مغنیه در این عرصه توجه نشان دهد؛ در صورت وجود کم­ دقتی­­ به عناصر پیش­ گفته ضمن تذکّر به تصحیح آن بپردازد. یافته­ ها نشان می­دهد که با توجه به ساختار متنی و شکلی نهج‌البلاغه بدون مقدمات ورود به متن امکان فهم صحیح از متن نهج­ البلاغه میسّر نیست و شارحان مذکور گاه از این عناصر غفلت ورزیده­ اند، در نتیجه شرایط واژگونه تفسیر کردن کلام امام را فراهم ساخته­ اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Rereading the methods of understanding the historical context of the words of Imam Ali (AS) in Nahdj al-Balaghah (Case study: Explanations of Ibn Abi'l-Hadid, Ibn Maytham, Mirza Habib Khoii , Shoushtari and Mughniyeh )

نویسندگان [English]

  • mohsen rafat 1
  • bashir salimi 2
1 Assistant Professor, Department of Quran Science and Hadith, Hazrat-e Maʼsoumeh University, Qom, Iran
2 phD in Quran and hadith science, ,Islamic azad university of karaj, Islamic studies department
چکیده [English]

The correct understanding of the words of the Commanders of the Faithful depends on finding the tools and preparations to enter it, which requires correct and worthy accuracy. Using this tool to explain the text of Nahdj al-Balaghah can have a decisive contribution so that the words of Imam Ali (AS) are correctly explained and interpreted superiorly. Mastering the source and document, knowing the space and geography of speech, stating the reason for issuing, trying to find the date of speech, identifying the audience and various characters, as well as presenting the general topics and goals of speech, are the most important tools that commentators have considered to date. To make the Imam's words sit well in his place. Of course, sometimes when the same tools are placed next to the assumptions and beliefs of some commentators, we are faced with the opposite result. Shoushtari and Mughniyeh pay attention in this field; if there is a lack of concern to the aforementioned elements, correct it while noting. The findings show that due to the textual and formal structure of Nahdj al-Balaghah, it is not possible to understand the text of Nahdj al-Balaghah without any preliminaries, and these commentators have sometimes neglected these elements, thus they have provided the conditions for misconceptions of Imam's words.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Nahdj al-Balaghah
  • commentators on Nahdj al-Balaghah
  • historical context
  • understanding the text

مراجع

 

1. - ابن اثیر، عزالدین­أبوالحسن­على­بن­ابى­الکرم(1385) الکامل فی التاریخ، بیروت، دار صادرـ­دار بیروت.
2. ا­بن­أبی­الحدید،عزالدین­أبی­حامدعبدالحمیدبن­هبةالله(1378)،شرح نهج البلاغة، تحقیق:محمدأبوالفضل­إبراهیم، بیروت:دارإحیاء­الکتب­العربیة.
3. ابن­اعثم­کوفى، أبومحمداحمد(1411). الفتوح، تحقیق: على­شیرى، بیروت: دارالأضواء.
4. ابن­خلکان، أحمدبن­محمدبن­أبی­بکر(1397)، وفیات الأعیان، تحقیق:إحسان عباس، بیروت:دارصادر.
5. ابن­عمادحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی(بی­تا)، شذرات الذّهب، تحقیق: الأرناؤوط، بیروت:دارإحیاءالتّراث­العربی.
ابن طقطقى، محمدبن­على(1418) الفخری، تحقیق: عبدالقادرمحمدمایو، بیروت: دارالقلم­العربى.
7. ابن­کثیردمشقی، أبوالفداءإسماعیل(1422)، البدایة و النهایة، بیروت: دارالمعرفة.
ابن­میثم­بحرانی، میثم­بن­علی(1366)، شرح نهج البلاغة، بی­جا: دفترنشرالکتاب.
9. ابومخنف­کوفى، لوط­بن­یحیى‏(1417)وقعة الطفّ‏، تحقیق: محمدهادی یوسفی­غروی، قم:جامعه­مدرسین.‏
امین، احمد(1975)، فجرالإسلام، بی­جا: شرکةالطّباعةالفنیةالمتحدة.
بروکلمان،کارل(بی­تا)، تاریخ الأدب العربی، قاهره: دارالمعارف.
بلاذرى، أحمدبن­یحیى­بن­جابر(1417)، أنساب الأشراف، تحقیق:سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت:دارالفکر.
جعفری، سیدمحمدمهدی(1356)، پژوهشی در اسناد و مدارک نهج البلاغة، تهران:قلم.
جعفری، سیدمحمدمهدی(1364)، آشنایی­ با­ نهج­البلاغة، تهران:امیرکبیر.
جعفری، سیدمحمدمهدی(1375)، سیدرضی، تهران:طرح نو.
جمعه­عاملی، حسین(1403)، شروح نهج البلاغة، بیروت:مطبعة الفکر.
حسنی، علی­اکبر(1385) تاریخ تحلیلی صدر اسلام، تهران:دانشگاه پیام ­نور.
حسینی­جلالی، سیدمحمدحسین(1402)، دراسة حول نهج البلاغة، بیروت:الأعلمی.
حسینی­خطیب، سیدعبدالزهراء(1409)، مصادرنهج­البلاغة و أسانیده، بیروت:دارالزهراء.
دلشادتهرانی، مصطفی(1382)، چشمه خورشید، تهران:دریا.
ـــــــــــــــــــ(1393)، دلالت دولت، تهران:دریا.
دوانی، علی(1359)، سیدرضی مؤلف نهج­البلاغة، علی دوانی، تهران:بنیادنهج­البلاغة.
دینوری، ابن­قتیبة(1410)، الإمامة و السیاسة، تحقیق: علی شیری‏، بیروت: دارالأضواء.
ذهبی،محمدبن­احمد(بی­تا)، میزان الاعتدال، تحقیق:علی­محمدبجاوی، بیروت:دارالمعرفة.
رحمان­ستایش­،محمدکاظم­ و رفعت،محسن(1390)بررسی ­و نقد روش ابن‌ابی‌الحدیدمعتزلی ­در شرح ­نهج­البلاغة، شیعه­شناسی، ش36.
رفعت، محسن(1397) تحلیل تطبیقی خطبه شقشقیه از منظر ابن­ابی­الحدید و ابن­میثم­بحرانی، پژوهش­های نهج­البلاغه، سال هفدهم، شماره57.
ریاحی­مهر، باقر و مسترحمی، سیدعیسی(1394)، نقش فضای صدور در فهم نهج­البلاغة، پژوهشنامه نهج‌البلاغة، سال سوم، ش11.
زرکلی، خیرالدین(1980)، الأعلام، بیروت:دارالعلم.
زیدان، جرجی(2012م) تاریخ­آداب­العربیة، قاهرة:مؤسسةالهنداوی.
شوشتری، محمدتقی(1376) بهج الصباغة فی ‏شرح‏ نهج‏البلاغة، تهران:امیرکبیر.
صائب تبریزی،محمدعلی،(۱۳۳۳) کلیات صائب تبریزی، مقدمه امیری فیروزکوهی، تهران:کتابفروشی­خیام.
صفدی، صلاح الدین خلیل(1420)، الوافی بالوفیات، تحقیق:أحمدالأرناؤوط­وترکی­مصطفى، بیروت:دارإحیاءالتراث.
طباطبایی، سیدمحمدکاظم(1390)، منطق فهم حدیث، قم: مؤسسه­ی آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره).
طبری، أبوجعفرمحمدبن­جریر(1387)، تاریخ­الطبری، تحقیق:محمدأبوالفضل ابراهیم، بیروت:دارالتراث.
طهرانی، آقابزرگ(بی­تا)، الذّریعة إلی تصانیف الشیعة، بیروت:دارالاضواء.
عرشی، امتیازعلیخان(1399)‌استناد نهج­البلاغة، تقدیم:عزیزالله عطاردی، قم:مکتبة الثقلین للقرآن والعترة.
عسقلانی، احمدبن­علی­بن­حجر(1390)، لسان المیزان، بیروت:الأعلمی.
فرضی­شوب، منیره­ و فرضی­شوب، فرشته­ و شاه­قاسمی، زهره(1393)، اصول مخاطب­شناسی از دیدگاه امام علی(ع)در نهج­البلاغة، سراج منیر، سال5، ش16.
مبارک، زکی(1427)، عبقریة الشریف الرضی، بیروت:المکتبةالعصریة.
مرتضی­عاملی، سیدجعفر(1396)، ابن­عباس و اموال البصرة، قم: مطبعة حکمه.
معارف، مجید(1376)، پژوهشی در تاریخ حدیث شیعه، تهران: موسسه فرهنگی و هنری ضریح.
مغنیه، محمدجواد(1358)، فی ظلال نهج­البلاغة محاولة لفهم جدید، بیروت: دارالعلم.
مفید، محمدبن­محمد(1371) الجمل، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
مهدوی­دامغانی، محمود(1375)، جلوه تاریخ در شرح نهج­البلاغة­ابن­ابی­الحدید، تهران:نشرنی.
مهدوی­راد، محمدعلی­ورفعت، محسن(1390)، بررسی روش­های ابن ­ابی الحدید در فهم متن نهج­البلاغة، حدیث­پژوهی، سال­سوم، ش6.
مهریزی، مهدی(1391)، فضای صدور، علوم حدیث، سال هفدهم، شماره چهارم.
موسوی، محسن­باقر(1423)، المدخل إلی علوم نهج­البلاغة، بیروت:دارالعلوم.
نویری، احمدابن عبدالوهاب(بی­تا) نهایةالارب فی فنون الادب، قاهره: دارالکتب­ و الوثائق­ القومیة.
هاشمی­خویی، میرزا حبیب­الله(1358) منهاج البراعة فی شرح نهج­البلاغة، تصحیح: سید ابراهیم ­میانجی، تهران، مکتبة الاسلامیة.
یافعی، عبدالله­‌بن‌­اسعد(1337)، مرآة الجنان، حیدرآباد: دائرة المعارف النظامیة الکائنة.
M.Djebli, 1993, Nahdj al-Balaghah, Encyclopedia of Islam, brill, Leiden, vol: 7.
Vaglieri, L.Veccia, , 1986, IBN ABI'L-HADID, Encyclopedia of Islam, brill, leiden, vol: 3.
Waris Hassan, Syed Mohammad.(1979). Study of Nahj al-Balaghah [Thesis submitted for the degree of Doctor of Philosophy], the University of Edinburgh.
پژوهش‌نامه علوی
دوره 11، شماره 21 - شماره پیاپی 21
بهار و تابستان 1399
صفحه 1-28

فایل ها

اشتراک گذاری

ارجاع به این مقاله

آمار